بیشتر ساکنان استان، مسلمان و پیرو مذهب شیعه‌اند. در بعضی مناطق، مذهب اهل سنت و یارسان نیز وجود دارد، در ضمن اقلیت‌های مذهبی مانند، مسیحی، یهودی و بهایی نیز، به تعداد بسیار اندکی، ساکن هستند.
از عوامل مهم در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه یهودیان در شهر همدان آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مردخای است. این آرامگاه از مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان به‌شمار می‌رود.
از مذاهبی که در قانون اساسی به رسمیت شناخته نشده‌اند اما دارای پیروانی در استان همدان می‌باشند می‌توان به یارسان (اهل حق) و بهائیان اشاره نمود.

شهر همدان

زبان ارتباطی مردم استان همدان فارسی است.[۷][۸][۹] و زبان مرکز استان نیز فارسی با گویش همدانی می‌باشد.[۱۰]ترکان آذری بیشتر ساکنان شمال استان هستند.[۱۱]
در استان همدان زبان‌ها و گویش‌های گوناگونی رایج است که فارسی، ترکی، لری و کردی مهم‌ترین آن‌ها به‌شمار می‌روند، اقلیت‌ها به زبان ارمنی و عبری صحبت می‌کنند.[۱۱] ترکها به‌طور عمده در شمال، استان سکونت دارند [۱۲] [۱۳] و در شهرستان‌های رزن،[۱۴] کبودرآهنگ، قهاوند ،ازندریان ، گل تپه، درگزین ، بهار و فامنین[۱۵]و قسمت‌هایی از اسدآباد و بقیه جاهای استان به صورت پراکنده سکونت دارند. فارس ها در شهرستان همدان و روستاهای شمال اسدآباد و جوکار شهرستان ملایر، سکونت دارند.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰] لرها در شهرستان‌های جنوبی استان از قبیل نهاوند، ملایر، تویسرکان سکونت دارند. [۲۱] لرهای استان همدان به گویش ثلاثی صحبت می‌کنند. کردها هم عمدتاً در شهرستان اسدآباد و روستاهای آن زندگی می‌کنند.[۲۱]

وبگاه استانداری همدان اقوام ساکن این استان را اینگونه معرفی می‌کند:[۲۲]

سازمان امور عشایر ایران طبق سرشماری سال ۱۳۸۷ خورشیدی جمعیت عشایر ییلاقی این استان را ۱۱٫۵۰۰ نفر و ۳٫۰۰۰ خانواده معرفی می‌کند. همچنین جمعیت قشلاقی ساکن در این استان را ۹٫۸۸۱ نفر و ۱٫۸۶۷ خانوار معرفی می‌کند. همدان هجدهمین استان از نظر جمعیت عشایر است و یک درصد جمعیت این استان را عشایر تشکیل می‌دهند که ۹۵٫۰۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی این استان را در اختیار دارند. همچنین ۶۰٫۵ درصد از عشایر همدان باسواد هستند.[۲۳]

ایلات ایل زیار ، ترکاشوند، جمور، شاهسون‌ها، بغدادی، و طوایف یارمطاقلو، ظهرابی، نیازی، ملیجانی، مرشدی، رحمتی، ترکاشوند، سلیمانی، نظری، حسنوند، میرزاجان، خزایی، ولیزاده ساکن این استان بوده و طایفه شاهسون با ۲۱۴ خانوار بزرگترین طایفه ساکن در این استان است. همچنین طایفه مگسه با ۱۴۲ خانوار و طایفه کورانی با ۳۸ خانوار از بزرگترین طوایف ساکن در این استان به‌شمار می‌آیند.[۲۳]

شهرستان‌های همدان، اسدآباد، بهار، تویسرکان، ملایر و نهاوند از مهمترین سکونتگاه‌های عشایر در این استان به‌شمار می‌روند.[۲۳]

استان همدان با مساحت ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع، ۱/۲ درصد از مساحت کل کشور را در بر می‌گیرد، در حالی که ۲/۴۲ درصد از کل جمعیت کشور را در خود جای داده‌است. استان همدان در سال ۱۳۹۰، ۱٬۷۵۸٬۲۶۸ نفر سرشماری گردید. در این سال بعد خانوار ۵/۳ نفر، نسبت جنسی ۱۰۱، ۵۰/۲ درصد از جمعیت مرد، ۴۹/۸ درصد از جمعیت زن و میزان شهرنشینی ۵۹/۲ درصد بوده‌است. تراکم نسبی ۸۸ نفر در کیلومتر مربع استان همدان را در ردیف یکی از پرتراکم‌ترین استان‌های کشور قرار داده‌است. به‌ترتیب شهرستان‌های همدان، نهاوند، و بهار با تراکم‌های نسبی جمعیت ۲۱۰، ۱۱۸ و ۹۲ نفر در کیلومتر مربع پرتراکم‌ترین شهرستان‌های استان را تشکیل می‌دهند. برخورداری استان همدان از آب و هوای معتدل، زمین‌های هموار و حاصل‌خیز، کوهپایه‌ها، بهداشت و درمان از عوامل تراکم جمعیت بالاست. در همه جای استان، جمعیت به‌طور یکنواخت پراکنده نشده‌است. پرتراکم‌ترین شهرستان استان، همدان با ۱۵۶ نفر و کم‌تراکم‌ترین شهرستان استان، فامنین با ۳۲ نفر در کیلومتر مربع بوده‌است. از دلایل تراکم زیاد جمعیت در شهرستان همدان می‌توان به مرکزیت اداری و سیاسی استان، مهاجرپذیر بودن این شهرستان، مرکز خدمات رسانی، برخورداری از مراکز علمی و دانشگاهی، شرایط اشتغال بهتر، درآمد بیشتر و غیره اشاره نمود.
مهاجرت از روستا به شهر در زمره مهم‌ترین مسائل اجتماعی و اقتصادی استان به‌شمار می‌آید. بیکاری و نبود فرصت‌های شغلی، درآمد کم در بعضی نقاط روستایی، نداشتن زمین کشاورزی، کمبود امکانات و مشکلات زندگی در روستا، وابستگی فامیلی در شهر و غیره باعث شده تا روستائیان به شهرهای استان یا به خارج از استان مهاجرت کنند. البته نرخ موالید در استان بالاست، ولی به دلیل عدم توسعه اقتصادی، استان دچار مهاجرفرستی شده‌است، لذا استان همدان یک استان مهاجرفرست است. به جز شهرستان همدان که رشد جمعیت مثبت داشته در بقیه شهرستان‌های استان بین دهه ۸۵ ‒ ۱۳۷۵ رشد جمعیت منفی بوده‌است.

جمعیت استان در ۵ دهه گذشته (۸۵ ‒ ۱۳۳۵) از ۶۹۵٬۰۲۸ نفر در سال ۱۳۳۵ به۱٬۷۰۳٬۲۶۷ نفر در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته یعنی نزدیک به سه برابر شده‌است. بیش‌ترین آهنگ رشد بین ۱۳۳۵ تا ۱۳۶۵ بوده اما به‌علت مهاجرفرستی شدید از ۱۳۶۵ به بعد، رشد جمعیت روند کاهشی داشته‌است (رشد ۰/۱۵ درصد).

پوشاک مردم استان همدان شامل تن‌پوش‌ها، سرپوش‌ها و پای‌افزار است. با وجود این که چهار محور فرهنگی (فارس، ترک، لر، کرد) در استان قابل تمیز است، اما انواع و شیوه‌های پوشاک زنان و مردان مشابه است. بافت پارچه و کفش‌ها به خصوص گیوه پیش از ورود اجناس خارجی در روستاهای استان متداول بوده‌است. به ویژه گیوه‌های شهرستان ملایر که آجیده نامیده می‌شود و جزء دست بافت‌های استان به‌شمار می‌آید.[نیازمند منبع]

الگوی خوراک و مواد غذایی تشکیل دهنده آن، تابع انواع محصولات کشاورزی و بومی موجود در منطقه است. در رژیم غذایی اهالی استان معمولاً محصولات کشاورزی به صورت خشکبار و تازه استفاده می‌شود.
انواع آش شامل بروش، تله گنجی، کاچی، کلم قمری، بادمجان و آبگوشت، چنجه و نان‌ها شامل؛ گرده، کاک، کولره، ساجی، فتیر است.
از جمله غذاهای اصیل همدان نوعی آبگوشت به اسم بُز باش است که مواد اصلی آن گوشت و سبزیجات خشک است.
از انواع دیگر آبگوشت‌های اصیل استان همدان به اِیران شوربا و ترش شوربا می‌توان اشاره کرد.

اقسام شیرینی‌ها مانند: برساقی، سرجوق، باسلوق، و اگردک و پیکه چو و مرباها و ترشی‌ها نشان دهنده تنوع غذایی مردم است.

تحفه‌های استان همدان برای مسافران بسیار زیاد است که می‌توان به کماج، شیره انگور، کشمش، سیرتند، انگشت‌پیچ، قالی، گیوه، منبّت، عسل، نقل، گردو، سفال و سرامیک، خمیر صنل، حلواگردویی، روغن حیوانی، حلوا شکری، صنایع چرم، گیاهان دارویی، صابون محلی و قیسی اشاره کرد.

در استان همدان نیز هم‌چون دیگر نقاط ایران عید نوروز جایگاه ویژه‌ای دارد و همیشه با آداب و سنن خاصی برگزار می‌گردد. مردم با شروع ماه اسفند به خانه تکانی می‌پردازند و به استقبال عید و سال جدید می‌روند و نوروز عملاً از آخرین چهارشنبه سال آغاز می‌شود. در این شب مراسم دیگری نیز در قدیم مرسوم بوده‌است که از فالگوش ایستادن توسط زنان، قاشق زنی که به‌صورت پوشیده و پنهان بر در خانه‌های اهل محل انجام می‌شد و فال مهره که با خواندن شعرهای عامیانه و ملی همراه بود را می‌توان نام برد.
پس از تحویل سال معمولاً افراد کوچک‌تر خانواده به دیدار بزرگان فامیل می‌روند و آن‌ها نیز متقابلاً به بازدید آن‌ها می‌پردازند. یکی از مراسمی که در بین ترک‌های استان همدان در گذشته متداول بود نمایش‌های کوسا و گلین بود.[۲۵]

شهر همدان دارای ۴۸ هیئت ورزشی و دو تیم به نام‌های باشگاه فوتبال شهرداری همدان و باشگاه فوتبال پاس همدان به ترتیب در لیگ دسته اول و دوم فوتبال ایران است.[نیازمند منبع]

البته در سایر شهرستان های استان و استان همدان باشگاه فوتبال وجود دارد.اما به تازه کار هستند و یا در لیگ فوتبال استان همدان یا در رقابت های پایین کشوری.

ورزش باستانی در استان همدان دارای سابقه دیرینه‌ای است. خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی (۷۱۷–۶۴۸ ه‍.ق) در جامع التواریخ و عطاءالملک جوینی (۶۸۱–۶۲۳ ه‍.ق) در تاریخ جهانگشای جوینی شرحی در مورد سابقه پهلوانی در همدان نوشته و پیروزی و مبارزه پهلوان فیله همدانی با پهلوان بزرگ مغول را شرح داده‌اند. در حال حاضر شهر همدان دارای ۵ زورخانه است. زورخانه پهلوان علی میرزا زیر نظر اداره تربیت بدنی اداره می‌شود. همچنین زورخانه سعادت و زورخانه همه‌کسی (الوند سابق) از جمله زورخانه‌های قدیمی همدان هستند که قدمت آن‌ها به بیش از ۸۰ سال می‌رسد و همان بافت باستانی و گذشته را دارند.[نیازمند منبع]

نخستین ورزشگاه اسب سواری شهر همدان در سال ۱۳۵۴ شمسی در شمال غربی همدان، میدان قائم، ابتدای چهار باغ ارم، تأسیس شد. تیم سوارکاری جوانان همدانی، در سال ۱۳۷۹ به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران، در مسابقات جهانی هندوستان شرکت نمود و نایب قهرمان این دوره از مسابقات گردید. همچنین پیست سوارکاری دیگری نیز به نام باشگاه سوارکاری ابن‌سینا در شهر همدان دایر است و در زمینه آموزش سوارکاری و نگهداری اسب، برای افراد شش سال به بالا عضوگیری می‌نماید.

هاکی همدان در سال ۱۳۵۲ تشکیل شد و در همان سال در مسابقه مجموعه آزادی تهران مقام سوم را به دست آورد. اخیراً تیم هاکی زنان همدان نیز فعالیت خود را آغاز کرده‌است. تیم هاکی همدان هم‌اکنون یکی از پایگاه‌های مهم هاکی کشور است و تاکنون بیش از ۱۷ مقام قهرمانی، نایب قهرمانی و سومی کشور را به دست آورده‌است.

نخستین پیست اسکی همدان در سال ۱۳۵۴ در انتهای چهارباغ ارم، جنب پیست اسب‌سواری آغاز به کار کرد که بعدها هیئت اسکی در سال ۱۳۶۴ به علت بارش کم برف آن را به منطقه تاریک‌دره واقع در دامنه الوندکوه و ۱۰ کیلومتری جنوب همدان، منتقل کرد. پیست اسکی تاریک دره در بین پیست‌های اسکی ایران کمترین مسافت را تا مرکز شهر دارد. ورزشکاران این رشته در همدان توانسته‌اند در مسابقات کشوری به مقامی انفرادی و تیمی قابل توجهی دست یابند.

در رشته ورزشی کشتی استان همدان ورزشکاران پر افتخاری دارد. تختی، همچنین افرادی چون صادق گودرزی، برادران جوکار، جمال میرزایی، مهران میرزایی، محمدحسین سلطانی و سعید ابراهیمی جزو نامداران کشتی این استان به‌شمار می‌روند.

از اماکن ورزشی می‌توان به ورزشگاه شهید مفتح، ورزشگاه شهدای قدس (که قدمتی ۵۰ ساله دارد)، مجموعه ورزشی تختی و ورزشگاه ملت همدان، اشاره کرد.

استان همدان یکی از استان‌های غربی کشور است که استان‌های هم‌جوار شمالی، شرقی، جنوبی و غربی آن به ترتیب زنجان، قزوین، مرکزی، لرستان، کردستان و کرمانشاه می‌باشند.

استان همدان بین ʺ۱۱ ʹ۵۹ ˚۳۳ تا ʺ۲۷ʹ۴۴˚۳۵ عرض شمالی و ʺ۲۳ ʹ۴۴ ˚۴۷ تا ʺ۵۱ ʹ۲۷ ˚۴۹ طول شرقی قرار دارد. مساحت این استان ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع است.

استان همدان از استان‌های کوهستانی، مرتفع، سرد و بادخیز کشور محسوب می‌شود. ناهمواری‌ها در استان همدان به شکل‌های مختلف ایجاد شده‌است که عامل مهم این تغییر شکل ناهمواری‌ها، وجود آب‌های روان است که در استان همدان جاری هستند، به‌طوری‌که این آب‌ها در برخی مناطق مرتفع با تخریب ارتفاعات و انباشتن آبرفت‌ها در مناطق پست سبب کاهش ارتفاع کوه‌ها، ایجاد دشت‌ها و دره‌های زیادی شده‌اند. در برخی مناطق نیز، شدت عمل آب‌های روان به حدی بوده‌است که شکل ناهمواری‌ها به کل عوض کرده و باعث معکوس شدن شکل ناهمواری‌ها شده‌است، به‌طوری‌که کوه را به دره تبدیل کرده و درهٔ عمیق دوره‌های گذشته، را به صورت کوه درآورده است.[۲۸]

ارتفاعات استان همدان، بیشتر در جهت شمال غربی جنوب شرقی و در شمال، مرکز و جنوب قرار گرفته‌اند و هر یک از این ارتفاعات، شامل بخشی از کوه‌های مختلف ایران است:

دشت‌های استان در دو نوع دشت‌های تراکمی و دشت‌های فرسایشی یا دشت‌های کاوشی دسته‌بندی می‌شوند. دشت‌های تراکمی در اثر انباشت آبرفت‌ها در مناطق پست به وجود آمده‌اند و دشت‌های فرسایشی نیز در اثر تخریب و جا به جایی مواد سازندهٔ کوه‌ها و ارتفاعات به وجود آمده‌اند. در کوهستان الوند، دشت‌های کوچکی وجود دارد، که سطح آن‌ها از چمن زار پوشیده شده و چشمه‌های زیادی در آن‌ها جاری است و با توجه به اینکه از سطوح مسطحی برخوردارند، به صورت محل استراحت و اتراق کوهنوردان درآمده‌اند. از این دشت‌های کوچک می‌توان به میدان میشان، تخت نادر، چمن شاه نظر و تخت رستم اشاره کرد.[۲۸]

رودهای استان همدان که از چشمه‌سارها و کوه‌های استان تغذیه می‌شوند، معمولاً در فصل تابستان با افزایش دمای هوا، به جز رود گاماسیاب و سیمینه‌رود، سایر رودها خشک یا به پایین‌ترین سطح آب‌دهی خود می‌رسند. مهم‌ترین رودهای استان همدان عبارتند از: رود قره‌چای، رود تلوار، رود سیمینه‌رود، رود خاکو، رود دره مرادبیگ، رود عباس‌آباد، رود گردنهٔ اسدآباد، رود همه‌کسی و رود ارزانفود.[۲۸]

آب وهوای استان، تحت تأثیر عرض جغرافیایی، ارتفاع، مکان، امتداد کوه‌ها و فاصله از دریاست. به‌طور کلی آب و هوای استان در نتیجه وجود کوه‌های مرتفع، رودخانه‌ها و پستی و بلندی‌های زیاد، به شدت متغیر است. زمستان‌های این استان سرد، پر برف و باران و در تابستان‌ها دما معتدل است. توده‌های هوایی که استان را تحت تأثیر قرار می‌دهند:

در استان همدان با وجود بارندگی سالانه ۳۴۳ میلی‌متری بیابان وجود ندارد ولی در برخی مناطق آن پدیدهٔ کویری شدن خاک‌ها اتفاق افتاده‌است. قسمتی از زمین‌های استان در بخش قهاوند، زمین‌های کویری و شوره‌زار تشکیل می‌دهد.[نیازمند منبع]

در استان پوشش گیاهی به‌صورت جنگل متراکم وجود ندارد ولی پوشش گیاهی جنگلی در سطوح محدود و پراکنده مشاهده می‌شود. این پوشش گیاهی جنگلی از نظر وضعیت به دو دسته جنگل‌های تنک و جنگل‌های مخروبه تقسیم می‌شود. جنگل‌های تنک به مساحت ۲۰۵ هکتار در گیان و زرین باغ در شهرستان نهاوند و جنگل‌های مخروبه به مساحت ۵۲۶۶ هکتار در ارتفاعات گرو در شهرستان نهاوند و بخشی نیز در شهرستان‌های تویسرکان، ملایر و همدان و شهر صالح آباد مشاهده می‌شود.[نیازمند منبع]

از گونه‌های درختی این جنگل‌ها می‌توان به بلوط، کیکم (افرا جنگلی)، داغداغان، گلابی وحشی و زبان گنجشک و از گونه‌های درختچه‌ای به بادام کوهی، ارژن، دافنه و سماق اشاره کرد.

امروزه با توجه به افزایش جمعیت، نیاز بیشتری به فراورده‌های دامی احساس می‌شود. از طرفی کیفیت و کمیّت علوفه در سطح مراتع، می‌تواند منبع بسیار مناسبی برای تأمین غذای مورد نیاز دام باشد؛ بنابراین، نقش مراتع در تأمین مواد غذایی از اهمیت بالایی برخورداراست.[نیازمند منبع]

با توجه به عکس‌های هوایی و ماهواره‌ای تخمین زده می‌شود که وسعت مراتع استان در حدود ۹۰۰ هزار هکتار می‌باشد که۵/۴۶ درصد مساحت استان را به‌خود اختصاص داده می‌دهد. این مراتع در سرتاسر استان پراکنده‌اند و گونه‌های گیاهی بسیار متنوعی در آن‌ها دیده می‌شود.

موقعیت مناسب جغرافیایی استان همدان در ناحیه کوهستانی غرب کشور و شرایط آب و هوایی و پوشش گیاهی آن موجب شده که از گذشته دور شرایط مساعدی برای پیدایش زیستگاه انواع حیات جانوری فراهم شود که متأسفانه در چند دهه اخیر عواملی از قبیل حضور شکارچیان غیرمجاز، خشکسالی‌های ناشی از تغییرات ناگهانی اقلیم، کم شدن آب تالاب‌ها و رودخانه‌ها، چرای بیش از حد و خارج از فصل دام‌ها در مراتع، صدمات جبران‌ناپذیری را به حیات جانوری استان وارد کرده‌است.

استان همدان در حال حاضر، دارای ۶ منطقه محافظت شده‌است که عبارتند از: گلپرآباد، خانگُرمَز، لشگردر، شراء، آلموبلاغ، ملوسان و دو منطقه شکار ممنوع شیرین سو و آق‌گؤل. استان همدان با دارا بودن شش منطقه حفاظت شده ودو منطقه شکار ممنوع، زیستگاه بیش از ۲۱ گونه پستاندار، ۱۵۱ گونه پرنده، ۱۸ گونه خزنده و ۱۵۴۰ گونه گیاه است. گونه‌های شاخص و پراهمیت جانوری این استان عبارتند از: قوچ و میش ارمنی، کَل و بز وحشی، عقاب طلایی، میش مرغ و پرستوی دریایی نوک کاکایی.

منطقهٔ حفاظت شده خان گؤرمز در ۳۴ کیلومتری غرب شهرستان تویسرکان واقع شده و دارای گونه‌های منحصربه‌فرد گیاهی و جانوری از جمله، کَل و بز است که از لحاظ ملی و بین‌المللی معروف بوده و هرساله تعداد قابل توجهی علاقه‌مندان طبیعت از این منطقه دیدن می‌نمایند.

شهر همدان

منطقهٔ حفاظت شدهٔ لشگردر در جنوب شرقی شهر ملایر و در محاصره ۱۴ روستای مجاور از جمله جوزان، مانیزان، فروز، ازناوله، زنگنه و احمد روغنی است و به لحاظ طبیعت مساعد از نظر آب، پوشش گیاهی و شرایط اقلیمی، همواره زیستگاه مناسبی برای جانوران و پرندگان بوده‌است.

همدان از دیرباز قطب وجود سبزیجات و گیاهان مختلف دارویی و خوراکی بوده‌است و با فرارسیدن فصل بهار دامنه‌های الوند همدان و سایر کوه‌ها شاهد رویش گیاهان و سبزیجات زیادی از جمله شنگ، بنفشه، گزنه، بابونه، غازیاغی، گیلاخه، کنگر، کاسنی و غیره است. اما در سال‌های اخیر هم‌زمان با رشد گیاهان و سبز شدن گونه‌های گیاهی مختلف در این مناطق، پای عده‌ای سودجو که اغلب افراد بیکار و مهاجر هستند به این دامنه‌ها گشوده شده و آن‌ها با توجه به رویکرد مردم همدان به مصرف برخی سبزیجات کوهی همانند ریواس و کنگر، با برداشت بی‌حد و حصر و غیراصولی به قلع‌وقمع گونه‌های یادشده می‌پردازند. این افراد با هجوم و سرازیر شدن به دامنه‌های کوهستان‌های همدان و پرنمودن کیسه‌های خود از گیاهان و سبزیجات کوهی آن هم به صورت ریشه کن نمودن آن‌ها و با برداشت بی‌رویه و بدون رعایت شرایط خاص رشد این گیاهان به تخریب عرصه‌های زیستی این گیاهان می‌پردازند و آن‌ها را در میادینی همانند میدان امام همدان، خیابان باباطاهر و … به فروش می‌رسانند و هیچ مرجعی، نظارت و توجهی بر عملکرد آن‌ها ندارد و این قبیل افراد با خاطری آسوده به کار خود همچنان ادامه می‌دهند. کارشناسان معتقدند که باید از تخریب منابع حیاتی و پوشش گیاهی دامنه‌های الوند که می‌تواند باعث بهبود وضعیت اقلیم همدان گردد، جلوگیری شود چرا که این مناطق با اندک توجه می‌تواند به یکی از جاذبه‌های تفریحی همدان مبدل گردد.[۳۰]

استان همدان به دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی، کیفیت مناسب آب و هوا، خاک مناسب و وجود نیروی خلاق و فعال، دارای قابلیت‌های تولیدی فراوان در زمینه محصولات کشاورزی بوده و به گونه‌ای که می‌تواند علاوه بر تأمین نیازهای داخلی استان بخشی از نیازهای سایر مناطق را در زمینه محصولات کشاورزی بر طرف نماید به‌طوری‌که استان همدان در تولید [گردو]، سیر و سیب زمینی رتبه اول کشور را دارد.[۳۱] و در تولید انگور رتبه سوم و در تولید کشمش رتبه دوم را به خود اختصاص داده‌است.[۳۲] استان همدان همچنین رتبه سوم تولید گیاهان دارویی، رتبه چهارم تولید شلیل و قارچ خوراکی، رتبه پنجم تولید آلو و هلو، رتبه ششم آلبالو و رتبه هشتم سیب و زعفران را در کشور دارا است. گیاهان دارویی استان شامل رازیانه، کالاندولا یا گل همیشه بهار، آویشن و گشنیز است که عمدتاً در شهرستان‌های نهاوند و رزن کشت می‌شود، به‌طوری‌که شهرستان نهاوند ۶۷ درصد گیاه دارویی گشنیز در کشور را تولید می‌کند و در این زمینه مقام اول را در کشور دارا است.[۳۳][۳۴] همچنین در تولید گندم هم استان همدان دارای رتبهٔ سوم است.[۳۵] این استان در تولید محصولات کشاورزی در میان ۱۰ استان برتر کشور قرار دارد و در بین استان‌های مجاور و همسایهٔ خود رتبهٔ اول را دارد.[۳۶] به لحاظ سطح زیر کشت محصولات باغی شهرستان ملایر با دارا بودن ۲۸ درصد مساحت باغات و ۳۸ درصد تولیدات باغبانی رتبه نخست، شهرستان نهاوند با دارا بودن ۱۸ درصد مساحت باغات و ۱۹ درصد تولیدات باغی رتبه دوم و شهرستان همدان نیز با دارا بودن ۱۳ درصد مساحت باغات و ۱۲ درصد تولیدات باغی رتبه سوم را در استان دارا است.[۳۳]

استان همدان به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی در غرب کشور به عنوان پخش‌کننده ترافیک در منطقهٔ غرب کشور به‌شمار می‌آید به‌طوری‌که ترافیک ۸ استان از استان همدان عبور می‌کند و این استان ۷۰ درصد ترافیک غرب کشور را تحمل می‌کند

ایستگاه‌های راه‌آهن استان در شهرهای همدان ، ملایر .و فیروزان قرار دارد.[۳۷]

این استان با داشتن بیش از پنج هزار کیلومتر انواع راه و بزرگراه و ۸۵ کیلومتر از آزاد راه همدان ساوه نقشی راهبردی و تعیین‌کننده در غرب کشور دارد.[۳۸]

استان همدان از مناطقی است که فراورده‌های دستی آن از شهرتی بسزا در سطح کشور برخوردار است و حتی برخی از صنایع دستی آن مانند صنعت سفالگری اهمیت صادراتی و جهانی دارد. این نوع صنایع دستی، علاوه برجنبه مصرفی، از ویژگی‌های هنری برخوردارند که به صورت طرح‌ها، نقوش و رنگ‌های گوناگون متجلی می‌شوند به‌طوری‌که استان همدان به لحاظ تنوع تولیدات صنایع دستی رتبه دوم تنوع تولیدات صنایع دستی کشور را به خود اختصاص داده‌است.[۳۹] برجسته‌ترین صنعت دستی استان، سفالگری و سرامیک‌سازی است که مرکز عمده آن لالجین در ۲۰ کیلومتری شهر همدان است. پیشینه سفال‌سازی در لالجین نزدیک به ۷۰۰ سال برآورد شده‌است به همین دلیل لالجین به پایتخت سفال ایران معروف است و در یونسکو ثبت جهانی شده است.[۴۰][۴۱]

همچنین ملایر به عنوان شهر ملی مبل و منبت در لیست شهرهای صنایع‌دستی کشور ثبت شد.[۴۲]

دراستان همدان به دلیل فراوانی درختان گردو صنعت و مبل و منبت در شهرستان‌های ملایر، تویسرکان و نهاوند از رونق خوبی برخوردار است و بخش قابل توجهی از اقتصاد این شهرستان‌ها به آن وابسته است. در استان همدان ۸۰۰۰ کارگاه مبل و منبت وجود دارد و ۱۵۰۰۰ نفر در آن‌ها مشغول به کار هستند[۴۳] به‌طوری‌که فقط ۶۰ درصد مبل و منبت کشور در شهرستان ملایر دراستان همدان تولید می‌شود و در این زمینه می‌توان گفت که استان همدان رتبه اول را در کشور دارا می‌باشد.[۴۴] رشته مبل و منبت به نام همدان در فهرست آثار صنایع دستی کشور به ثبت ملی رسیده‌است.[۴۵]
از دیگر صنایع دستی چشمگیر استان همدان می‌توان به مرواربافی یا همان سبدبافی اشاره کرد که این صنعت دستی در شهرستان ملایر رواج دارد. وجود ترکه‌های چوبی با کیفیت و مرغوب در این شهرستان از عوامل مؤثر در رشد این صنعت دستی در شهرستان ملایر است. به دلیل همین کیفیت مناسب ترکه‌های ملایر هنرمندانی که دراستان‌های شمالی کشور به این صنعت دستی اشتغال دارند چوب مورد نیاز خود را از شهرستان ملایر تأمین می‌کنند. این ترکه‌ها در روستاهای گوراب، داویجان، می آباد و حرم آباد از توابع ملایر توسط کشاورزان کاشته می‌شود. مروار بافی ملایر پس از سفال لالجین رتبه دوم صادرات صنایع دستی استان همدان را به خارج از کشور به خود اختصاص داده‌است.[۴۶]

در گذشته‌ای نه چندان دور چرم تولیدی در همدان به علت کیفیت و کمیت خاص آن مشهورترین و مرغوب‌ترین چرم در سراسر کشور شمرده می‌شد و آوازه کیفیت آن به کشورهای دیگر نیز رسیده بود. در گذشته در شهر همدان سه دباغ‌خانه وجود داشت. دباغ‌خانه سنگ شیر، دباغ‌خانه قانتور واقع در بلوار سفید آبی و دباغ‌خانه آقایی واقع در بلوار سفید آبی. متأسفانه پس از گذشت زمان دباغ‌خانه سنگ شیر و قانتور به مرور تعطیل و از بین رفته‌اند.

مهم‌ترین دانشگاه‌های در سطح استان همدان

استان همدان به دلیل موقعیت زمین‌شناسی خاص خود به لحاظ معدنی بسیار غنی است به‌طوری‌که علی‌رغم وسعت کم نسبت به سایر استان‌ها رتبهٔ هشتم ذخایر معدنی را در کشور به خود اختصاص داده‌است.[۴۹] وجود ۲۷۱ معدن فعال در استان همدان از جمله معادن سیلیس، فلدسپات، معادن غنی لاشه آهکی، سنگ آهن، پگماتیت، میکا، آندالوزیت، گارنت، انواع گرانیتها، پوزولان، پوکه معدنی، دولومیت، تراورتن، تالک، شن و ماسه و لاشه ساختمانی سبب شده تا همدان به عنوان یک استان معدن خیز به‌شمار آید. ۲۸ نوع ماده معدنی در استان همدان وجود دارد که کشف معادن آندالوزیت و یاقوت کبود از مواردی است که نشان می‌دهد استان همدان در این زمینه استعدادهای فراوانی برای سرمایه‌گذاری دارد. یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون تن ذخایر قطعی معادن در استان همدان است.[۵۰] استان همدان تنها دارندهٔ معادن یاقوت کبود در کشور است که این معادن در جنوب شهرستان همدان واقع شده‌است، همچنین استان همدان با ذخیره تقریبی ۷۰ میلیون تن آندالوزیت شیست دارنده بزرگترین ذخایر و تنها تولیدکننده آندالوزیت فرآوری شده در کشور است که آندالوزیت در صنایع نسوز مصرف می‌شود.[۵۱] ذخایر سیلیس استان همدان از جمله بهترین ذخایر سیلیس کشور است که نیاز واحدهای تولید شیشه و کریستال را تأمین می‌کند که عمده معادن سیلیس این استان در شهرستان ملایر قرار دارند. معادن دولومیت استان همدان که عمدتاً در شهرستان نهاوند و بخشی از تویسرکان واقع هستند تأمین‌کننده نیاز واحدهای تولیدی کشور از جمله صنایع نسوز، کاشی و شیشه می‌باشند. معادن فلدسپات استان همدان در شهرستان ملایر واقع شده و علاوه بر آن در شهرستان‌های اسدآباد و رزن نیز ذخایری از این ماده معدنی کشف شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌است و مورد مصرف عمده فلدسپات در صنایع کاشی و سرامیک است.[۵۱] استان همدان غنی‌ترین و استثنائی‌ترین سنگ‌های تزئینی ایران را دارد که این سنگ‌ها در دو نوع گرانیت تیره مثل گابرو و گرانیت خاکستری یافت می‌شوند در جنوب شرق شهرستان ملایر معادن روی و سرب آهنگران وجود دارد. معادن سنگ آهن استان همدان عمدتاً در شهرستان بهار و در روستاهای بابا علی و همه کسی واقع شده‌است و خوراک ذوب آهن غرب کشور در اسدآباد را تأمین می‌کند. در شهرستان رزن اندیس‌های متعددی از مس به صورت رگه‌ای وجود دارد. در شهرستان همدان هم در مناطقی مثل دره سیلوار وجود منابع گرافیت ثابت شده‌است. همچنین در مناطقی مثل منگاوی، دره سیمین، دره گنجامه و حیدره پشت شهر طلا با عیار قابل قبول تشخیص شده‌است ولی هنوز از نظر اقتصادی ارزیابی دقیق صورت نگرفته‌است.[۵۲]

اسدآباد.mw-parser-output .div-col{margin-top:0.3em;column-width:30em}.mw-parser-output .div-col-small{font-size:90%}.mw-parser-output .div-col-rules{column-rule:1px solid #aaa}.mw-parser-output .div-col dl,.mw-parser-output .div-col ol,.mw-parser-output .div-col ul{margin-top:0}.mw-parser-output .div-col li,.mw-parser-output .div-col dd{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}

۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸ ۹ ۱۰ ۱۱ ۱۲ ۱۳ ۱۴ ۱۵ ۱۶ ۱۷ ۱۸ ۱۹ ۲۰ ۲۱ ۲۲ ۲۳ ۲۴ ۲۵ ۲۶ ۲۷ ۲۸ ۲۹ ۳۰

تپه‌حصارساکز (سکاها و مادها) شهر سوخته سامنات ابان نوش‌آباد صددروازه آساک آرتاکوانا ابیورد ارگ بم سوزیانا کامبادن سیمره شاپورخواست نیم‌ور کرج ابودلف چهرآزادگان باسمنج ایزیرتو اکسین اصطخر بیشاپور تخت جمشید پیشیاوادا تموکن تخت‌طاووس شهر گور بندر سی‌نیز ارجان دارابگرد

دامغانسقز زابل پیشوا (تهران) انار (کرمان) کاشان دامغان قوچان هرات درگز بم شوش کرمانشاه دره‌شهر (ایلام) خرم‌آباد محلات (مرکزی) آستانه (مرکزی) گلپایگان تبریز بوکان (آذربایجان غربی) اهواز مرودشت (فارس)کازرون مرودشت (فارس) کوه‌های زاگرس بوشهرمرودشت (فارس) فیروزآباد بندر دیلم بهبهان داراب

۳۱ ۳۲ ۳۳ ۳۴ ۳۵ ۳۶ ۳۷ ۳۸ ۳۹ ۴۰ ۴۱ ۴۲ ۴۳ ۴۴ ۴۵ ۴۶ ۴۷ ۴۸ ۴۹ ۵۰ ۵۱ ۵۲ ۵۳ ۵۴ ۵۵ ۵۶ ۵۷ ۵۸ ۵۹ ۶۰

هوشنگان مرو نسا گرگانج تیسفون سلوکیه وه‌اردشیر سیراف راگا (ری باستان) شهر باستانی پاسارگاد تخت سلیمان بلخ باستان حلوان شهر قدیم نیشابور شهر قدیم جرجان هگمتانه انشان الموت طوس دقیانوس گندی‌شاپور تن‌اردشیر تون اسپهبد معبد لائودیسه دهانه غلامان (زرک – زرنکای) لور ترشیز کشمر کنابد

هفشجان-شهرکرد ماری (ترکمنستان) عشق‌آباد خوارزم (ازبکستان) سلمان پاک (عراق) استان بابل (عراق) استان بابل (عراق) بندر کنگان شهر ری پاسارگاد تکاب (آذربایجان غربی) بلخ (افغانستان) سرپل ذهاب نیشابور گنبدکاووس همدان سپیدان (فارس) الموت (قزوین) مشهد جیرفت (کرمان) دزفول قطیف (عربستان) فردوس (خراسان جنوبی) گیلان نهاوند نزدیک زابل اندیمشک کاشمر کاشمر گناباد

---

خلاصه گزارش فایل جغرافیایی سال ۱۳۹۷

صفحه‌ها برای ویرایشگران خارج‌شده از سامانه بیشتر بدانید

شهرستان همدان شهرستان همدان با ۳٬۵۲۱ کیلومتر مربع وسعت و متوسط ارتفاع ۱٬۸۲۰ متر بالاتر از سطح دریا، نخستین قطب جمعیتی استان همدان محسوب می‌شود. این شهرستان یکی از ۹ شهرستان استان همدان به مرکزیت شهر همدان است. جمعیت این شهرستان بالغ بر ۶۵۱٬۸۲۰ نفر در سال ۱۳۹۵ می‌باشد و از دو بخش و ۹ دهستان تشکیل شده‌است.

نقاط شهری: همدان، مریانج و جورقان.

نقاط شهری: قهاوند

شهرستان همدان با وسعتی حدود ۴٬۱۱۸ کیلومتر مربع، از خط‌الرأس رشتهکوه الوند تا مرزهای شرقی استان کشیده شده‌است.

شهر همدان

شرقی‌ترین نقطهٔ این شهرستان ۴۹ درجه و ۲۷ دقیقه، و غربی‌ترین آن ۴۸ درجه و ۲۰ دقیقه از نصف‌النهار گروینچ فاصله دارد و در حد فاصل ۳۴ درجه و ۳۵ دقیقه، تا ۳۵ درجه عرض شمالی واقع شده‌است.
شهرستان همدان، از شمال به شهرستان‌های فامنین و کبودراهنگ، از جنوب به تویسرکان و ملایر، از شرق به استان مرکزی و از غرب به شهرستان بهار محدود می‌شود.

در جنوب شهرستان همدان، ارتفاعات کوهستان الوند قرار دارد، که خط‌الرأس این ارتفاعات مرز طبیعی شهرستان‌های همدان و تویسرکان را تشکیل می‌دهد و دشت‌های همدان، قهاوند، دشت نشر و قسمتی از دشت رزن – فامنین در حد فاصل این ارتفاعات قرار گرفته‌اند.

بلندترین نقطهٔ شهرستان همدان در قلهٔ الوند با ارتفاع ۳٬۵۸۴ متر و پست‌ترین نقطهٔ آن زمین‌های «عمرآباد» با ارتفاع ۱٬۶۰۰ متر است، که محل خروج رود قره‌چای می‌باشد.
متوسط ارتفاع این شهرستان نیز از سطح دریا حدود ۱٬۸۵۰ متر است.

این شهرستان بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۷۵ دارای ۵۶۳٬۴۶۶ نفر جمعیت و تراکم نسبی ۱۳۶٫۸ در هر کیلومتر می‌باشد و از چهار شهر همدان، مریانج، جورقان و قهاوند و ۲ بخش و ۹ دهستان تشکیل شده‌است.

مردم شهرهای همدان، مریانج و برخی روستاهای اطراف آن‌ها به زبان فارسی تکلم می‌کنند. گویش اکثریت مردم شهر همدان، فارسی با لهجهٔ همدانی است.
فارسی‌زبان‌ها بیشتر ساکنان استان همدان را تشکیل می‌دهند که بیشتر در شهر همدان، شهر ملایر و شهر تویسرکان قرار دارند. [۱]

بیشتر مردم شهر همدان به زبان فارسی و در سایر شهرها و روستاهای شهرستان به زبان لری، ترکی و کردی تکلم می‌کنند.[۳]

بخش شراء ترک‌زبان است.[۳]

ذکایی، پرویز. فصل نامهٔ فرهنگ مردم، ویژهٔ همدان (تهران)، ش. ۲۶ (فروردین ۱۳۸۷).
ذکایی، پرویز. «مختصری پیرامون فرهنگ عامیانهٔ همدان و گویش آن». هنر و مردم (تهران)، ش. ۱۲۶ (فروردین ۱۳۵۲).

---

«پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران-آمار سال ۱۳۹۵»

---

اصلی

صفحه‌ها برای ویرایشگران خارج‌شده از سامانه بیشتر بدانید

جمعیت شهرهای استان همدان برپایهٔ سرشماری سال ۱۳۹۵ خورشیدی:[۱][۲]

۲[۳]

صفحه‌ها برای ویرایشگران خارج‌شده از سامانه بیشتر بدانید

ابرو (همدان)، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان همدان در استان همدان ایران است.

این روستا در دهستان ابرو قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، جمعیت آن ۳۵۸۵ نفر (۱۰۱۳خانوار) بوده‌است.[۱]

فاصلۀ این روستا تا مرکز بخش (یعنی شهرستان همدان) حدوداً 9 کیلومتر می‌باشد[۲].

این یک مقالهٔ خرد یک روستا است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

Hamadan[4] (pronounced [hæmedɒːn]) or Hamedan (Persian: همدان‎, Hamedān) (Old Persian: Haŋgmetana, Ecbatana) is the capital city of Hamadan Province of Iran. At the 2019 census, its population was 783,300 in 230,775 families.[5][6]The majority of people living in Hamadan identify as ethnic Persians.

Hamedan is believed to be among the oldest Iranian cities. It is possible that it was occupied by the Assyrians in 1100 BCE; the Ancient Greek historian, Herodotus, states that it was the capital of the Medes, around 700 BCE.

Hamedan has a green mountainous area in the foothills of the 3,574-meter Alvand Mountain, in the midwest part of Iran. The city is 1,850 meters above sea level.

The special nature of this old city and its historic sites attract tourists during the summer to this city, located approximately 360 kilometres (220 miles) southwest of Tehran.

The major sights of this city are the Ganj Nameh inscription, the Avicenna monument and the Baba Taher monument.
The majority of the population is Persian; however, there is a considerable Azerbaijani minority.[7][8][9]

شهر همدان

According to Clifford Edmund Bosworth, “Hamadan is a very old city. It may conceivably, but improbably, be mentioned in cuneiform texts from ca. 1100 BC, the time of Assyrian King Tiglath-pilesar I, but is certainly mentioned by Herodotus (i.98) who says that the king of Media Diokes built the city of Agbatana or Ekbatana in the 7th century BC.”[10]

Hamadan was established by the Medes. It then became one of several capital cities of the Achaemenid Dynasty.

Hamadan is mentioned in the biblical book of Ezra as the place where a scroll was found giving the Jews permission from King Darius to rebuild the temple in Jerusalem. (Ezra 6:2). Its ancient name of Ecbatana is used in the Ezra text. Because it was a mile above sea level, it was a good place to preserve leather documents.

During the Parthian era, Ctesiphon was the capital of the country, and Hamadan the summer capital and residence of the Parthian rulers. After the Parthians, the Sassanids constructed their summer palaces in Hamadan. In the year 633 the battle of Nahavand took place and Hamadan fell into the hands of the Muslim Arabs.

During the Buwayhids, the city suffered much damage. In the 11th century, the Seljuks shifted their capital from Baghdad to Hamadan.
The city of Hamadan, its fortunes following the rise and fall of regional powers, was completely destroyed during the Timurid invasion. During the Safavid era, the city thrived. Thereafter, in the 18th century, Hamadan was surrendered to the Ottomans, but due to the work of Nader Shah e Afshar, Hamadan was cleared of invaders and, as a result of a peace treaty between Iran and the Ottomans, it was returned to Iran. Hamadan stands on the Silk Road, and even in recent centuries the city enjoyed strong commerce and trade as a result of its location on the main road network in the western region of Persia and Iran.

During World War I, the city was the scene of heavy fighting between Russian and Turko-German forces. It was occupied by both armies, and finally by the British, before it was returned to control of the Iranian government at the end of the war in 1918.

Hamadan province lies in a temperate mountainous region to the east of Zagros. The vast plains of the north and northeast of the province are influenced by strong winds, that almost last throughout the year.

The various air currents of this region are: the north and north west winds of the spring and winter seasons, which are usually humid and bring rainfall. The west-east air currents that blow in the autumn, and the local winds that develop due to difference in air-pressure between the elevated areas and the plains, like the blind wind of the Asad Abad region.

Hamadan is in the vicinity of the Alvand mountains and has a dry summer humid continental climate (Köppen climate classification Dsa), in transition with a cold semi-arid climate (Köppen climate classification BSk), with snowy winters. In fact, it is one of the coldest cities in Iran. The temperature may drop below −30 °C (−22 °F) on the coldest days. Heavy snowfall is common during winter and this can persist for periods of up to two months. During the short summer, the weather is mild, pleasant, and mostly sunny.

According to the survey of 1997, the population of the province of Hamadan was 1,677,957.[13] Based on official statistics of 1997, the population of Hamadan county was 563,444 people. web|url=https://www.britannica.com/place/Hamadan%7Ctitle=Hamadan – Iran|website=Encyclopedia Britannica}}

Hamadan is home to many poets and cultural celebrities. The city is also said to be among the world’s oldest continuously inhabited cities.

Hamadan has always been well known for handicrafts like leather, ceramics, and carpets.

Iran’s Cultural Heritage Organization lists 207 sites of historical and cultural significance in Hamadan.

The Tomb of Esther and Mordechai is believed by some to hold the remains of the biblical Esther and her cousin Mordechai.

The scientist and writer Avicenna (Abu Ali Sina) is interred here; Avicenna Mausoleum was constructed in his honor in 1952. The 11th-century Iranian poet Baba Taher is also interred here.

Badi’ al-Zaman al-Hamadani, author of the Maqamat, was born here.

Tomb of Baba Taher

Inside the tomb of Baba Taher

The Tomb of Avicenna

The handwriting of Canon of Medicine in the Tomb of Avicenna

Tomb of Esther and Mordechai, a tomb believed by some to hold the remains of Esther and Mordechai

Inside the structure alleged by some to be the Tomb of Esther and Mordechai

Emamzade Abdollah Mosque

Alaviyan Dome related with Mir Sayyid Ali Hamadani

Qorban Tower

Ganj Nameh

Ali-Sadr Cave

PAS Hamedan F.C. were founded on June 9, 2007 after the dissolution of PAS Tehran F.C.. The team, along with Alvand Hamedan F.C., is in the Azadegan League.

Some sport complexes in this city include: Qods Stadium, Shahid Mofatteh Stadium, Takhti Sport Complex and the National Stadium of Hamadan.

Before the Persian Constitutional Revolution, education in Hamadan was limited to some Maktab Houses and theological schools.
Fakhrie Mozafari School was the first modern school of Hamadan, which was built after that revolution. Alliance and Lazarist were also the first modern schools founded by foreign institutions in Hamadan.

Some of the popular universities in Hamadan include:

Hamedan celebrities are divided into 3 categories: pre-Islamic, post-Islamic and contemporary celebrities.

Among the pre-Islamic celebrities in Hamedan, we can name Mandana, the mother of Cyrus the Great and the daughter of the last king of Media, Ishtovigo.

Famous people of Hamedan after Islam are great people such as:

The tomb of Bu Ali Sina is now located in a square of the same name in Hamedan.

شهر همدان

Shirin Ebadi

Fazlollah Zahedi and his family

Abolhassan Banisadr

Ahmad NikTalab

Hamadan is twinned with:

Media related to Hamadan at Wikimedia Commons

صفحه‌ها برای ویرایشگران خارج‌شده از سامانه بیشتر بدانید

استان همدان یکی از استان‌های ایران است. مرکز این استان، شهر باستانی هگمتانه پایتخت غرب کشور در که هرودوت تاریخ بنای آن را در سدهٔ هشتم پیش از میلاد در دوران مادها به‌دست دیاکو ذکر کرده‌است. مادها این شهر را هگمتانه نامیدند و همدان صورت جدید هگمتانه است. استان همدان از لحاظ جمعیت، چهاردهمین و از لحاظ مساحت، بیست و سومین استان کشور محسوب می‌گردد. جمعیت آن بر پایهٔ سرشماری سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۱٬۷۵۸٬۲۶۸ نفر بوده‌است.[۱]
همدان با ۲۰٬۱۷۳ کیلومتر مربع وسعت، از سمت شمال به استان‌های زنجان و قزوین، از سمت جنوب به استان لرستان، از سمت شرق به استان مرکزی و از سمت غرب به استان‌های کردستان و کرمانشاه محدود شده‌است. این استان بین مدارهای ۳۳ درجه و ۵۹ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۴۸ دقیقهٔ عرض شمالی از خط استوا و ۴۷ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقهٔ طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته و شامل ۹شهرستان، ۲۵ بخش، ۳۰ شهر، ۷۳ دهستان و ۱۲۱۰ روستا است.[۳][۴]

مرکز استان همدان شهر همدان است. در سال ۱۳۵۲ استان همدان از فرمانداری کل زیر نظر وزارت کشور (تهران)تبدیل شد .[۵][۶]

بیشتر ساکنان استان، مسلمان و پیرو مذهب شیعه‌اند. در بعضی مناطق، مذهب اهل سنت و یارسان نیز وجود دارد، در ضمن اقلیت‌های مذهبی مانند، مسیحی، یهودی و بهایی نیز، به تعداد بسیار اندکی، ساکن هستند.
از عوامل مهم در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه یهودیان در شهر همدان آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مردخای است. این آرامگاه از مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان به‌شمار می‌رود.
از مذاهبی که در قانون اساسی به رسمیت شناخته نشده‌اند اما دارای پیروانی در استان همدان می‌باشند می‌توان به یارسان (اهل حق) و بهائیان اشاره نمود.

شهر همدان

زبان ارتباطی مردم استان همدان فارسی است.[۷][۸][۹] و زبان مرکز استان نیز فارسی با گویش همدانی می‌باشد.[۱۰]ترکان آذری بیشتر ساکنان شمال استان هستند.[۱۱]
در استان همدان زبان‌ها و گویش‌های گوناگونی رایج است که فارسی، ترکی، لری و کردی مهم‌ترین آن‌ها به‌شمار می‌روند، اقلیت‌ها به زبان ارمنی و عبری صحبت می‌کنند.[۱۱] ترکها به‌طور عمده در شمال، استان سکونت دارند [۱۲] [۱۳] و در شهرستان‌های رزن،[۱۴] کبودرآهنگ، قهاوند ،ازندریان ، گل تپه، درگزین ، بهار و فامنین[۱۵]و قسمت‌هایی از اسدآباد و بقیه جاهای استان به صورت پراکنده سکونت دارند. فارس ها در شهرستان همدان و روستاهای شمال اسدآباد و جوکار شهرستان ملایر، سکونت دارند.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰] لرها در شهرستان‌های جنوبی استان از قبیل نهاوند، ملایر، تویسرکان سکونت دارند. [۲۱] لرهای استان همدان به گویش ثلاثی صحبت می‌کنند. کردها هم عمدتاً در شهرستان اسدآباد و روستاهای آن زندگی می‌کنند.[۲۱]

وبگاه استانداری همدان اقوام ساکن این استان را اینگونه معرفی می‌کند:[۲۲]

سازمان امور عشایر ایران طبق سرشماری سال ۱۳۸۷ خورشیدی جمعیت عشایر ییلاقی این استان را ۱۱٫۵۰۰ نفر و ۳٫۰۰۰ خانواده معرفی می‌کند. همچنین جمعیت قشلاقی ساکن در این استان را ۹٫۸۸۱ نفر و ۱٫۸۶۷ خانوار معرفی می‌کند. همدان هجدهمین استان از نظر جمعیت عشایر است و یک درصد جمعیت این استان را عشایر تشکیل می‌دهند که ۹۵٫۰۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی این استان را در اختیار دارند. همچنین ۶۰٫۵ درصد از عشایر همدان باسواد هستند.[۲۳]

ایلات ایل زیار ، ترکاشوند، جمور، شاهسون‌ها، بغدادی، و طوایف یارمطاقلو، ظهرابی، نیازی، ملیجانی، مرشدی، رحمتی، ترکاشوند، سلیمانی، نظری، حسنوند، میرزاجان، خزایی، ولیزاده ساکن این استان بوده و طایفه شاهسون با ۲۱۴ خانوار بزرگترین طایفه ساکن در این استان است. همچنین طایفه مگسه با ۱۴۲ خانوار و طایفه کورانی با ۳۸ خانوار از بزرگترین طوایف ساکن در این استان به‌شمار می‌آیند.[۲۳]

شهرستان‌های همدان، اسدآباد، بهار، تویسرکان، ملایر و نهاوند از مهمترین سکونتگاه‌های عشایر در این استان به‌شمار می‌روند.[۲۳]

استان همدان با مساحت ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع، ۱/۲ درصد از مساحت کل کشور را در بر می‌گیرد، در حالی که ۲/۴۲ درصد از کل جمعیت کشور را در خود جای داده‌است. استان همدان در سال ۱۳۹۰، ۱٬۷۵۸٬۲۶۸ نفر سرشماری گردید. در این سال بعد خانوار ۵/۳ نفر، نسبت جنسی ۱۰۱، ۵۰/۲ درصد از جمعیت مرد، ۴۹/۸ درصد از جمعیت زن و میزان شهرنشینی ۵۹/۲ درصد بوده‌است. تراکم نسبی ۸۸ نفر در کیلومتر مربع استان همدان را در ردیف یکی از پرتراکم‌ترین استان‌های کشور قرار داده‌است. به‌ترتیب شهرستان‌های همدان، نهاوند، و بهار با تراکم‌های نسبی جمعیت ۲۱۰، ۱۱۸ و ۹۲ نفر در کیلومتر مربع پرتراکم‌ترین شهرستان‌های استان را تشکیل می‌دهند. برخورداری استان همدان از آب و هوای معتدل، زمین‌های هموار و حاصل‌خیز، کوهپایه‌ها، بهداشت و درمان از عوامل تراکم جمعیت بالاست. در همه جای استان، جمعیت به‌طور یکنواخت پراکنده نشده‌است. پرتراکم‌ترین شهرستان استان، همدان با ۱۵۶ نفر و کم‌تراکم‌ترین شهرستان استان، فامنین با ۳۲ نفر در کیلومتر مربع بوده‌است. از دلایل تراکم زیاد جمعیت در شهرستان همدان می‌توان به مرکزیت اداری و سیاسی استان، مهاجرپذیر بودن این شهرستان، مرکز خدمات رسانی، برخورداری از مراکز علمی و دانشگاهی، شرایط اشتغال بهتر، درآمد بیشتر و غیره اشاره نمود.
مهاجرت از روستا به شهر در زمره مهم‌ترین مسائل اجتماعی و اقتصادی استان به‌شمار می‌آید. بیکاری و نبود فرصت‌های شغلی، درآمد کم در بعضی نقاط روستایی، نداشتن زمین کشاورزی، کمبود امکانات و مشکلات زندگی در روستا، وابستگی فامیلی در شهر و غیره باعث شده تا روستائیان به شهرهای استان یا به خارج از استان مهاجرت کنند. البته نرخ موالید در استان بالاست، ولی به دلیل عدم توسعه اقتصادی، استان دچار مهاجرفرستی شده‌است، لذا استان همدان یک استان مهاجرفرست است. به جز شهرستان همدان که رشد جمعیت مثبت داشته در بقیه شهرستان‌های استان بین دهه ۸۵ ‒ ۱۳۷۵ رشد جمعیت منفی بوده‌است.

جمعیت استان در ۵ دهه گذشته (۸۵ ‒ ۱۳۳۵) از ۶۹۵٬۰۲۸ نفر در سال ۱۳۳۵ به۱٬۷۰۳٬۲۶۷ نفر در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته یعنی نزدیک به سه برابر شده‌است. بیش‌ترین آهنگ رشد بین ۱۳۳۵ تا ۱۳۶۵ بوده اما به‌علت مهاجرفرستی شدید از ۱۳۶۵ به بعد، رشد جمعیت روند کاهشی داشته‌است (رشد ۰/۱۵ درصد).

پوشاک مردم استان همدان شامل تن‌پوش‌ها، سرپوش‌ها و پای‌افزار است. با وجود این که چهار محور فرهنگی (فارس، ترک، لر، کرد) در استان قابل تمیز است، اما انواع و شیوه‌های پوشاک زنان و مردان مشابه است. بافت پارچه و کفش‌ها به خصوص گیوه پیش از ورود اجناس خارجی در روستاهای استان متداول بوده‌است. به ویژه گیوه‌های شهرستان ملایر که آجیده نامیده می‌شود و جزء دست بافت‌های استان به‌شمار می‌آید.[نیازمند منبع]

الگوی خوراک و مواد غذایی تشکیل دهنده آن، تابع انواع محصولات کشاورزی و بومی موجود در منطقه است. در رژیم غذایی اهالی استان معمولاً محصولات کشاورزی به صورت خشکبار و تازه استفاده می‌شود.
انواع آش شامل بروش، تله گنجی، کاچی، کلم قمری، بادمجان و آبگوشت، چنجه و نان‌ها شامل؛ گرده، کاک، کولره، ساجی، فتیر است.
از جمله غذاهای اصیل همدان نوعی آبگوشت به اسم بُز باش است که مواد اصلی آن گوشت و سبزیجات خشک است.
از انواع دیگر آبگوشت‌های اصیل استان همدان به اِیران شوربا و ترش شوربا می‌توان اشاره کرد.

اقسام شیرینی‌ها مانند: برساقی، سرجوق، باسلوق، و اگردک و پیکه چو و مرباها و ترشی‌ها نشان دهنده تنوع غذایی مردم است.

تحفه‌های استان همدان برای مسافران بسیار زیاد است که می‌توان به کماج، شیره انگور، کشمش، سیرتند، انگشت‌پیچ، قالی، گیوه، منبّت، عسل، نقل، گردو، سفال و سرامیک، خمیر صنل، حلواگردویی، روغن حیوانی، حلوا شکری، صنایع چرم، گیاهان دارویی، صابون محلی و قیسی اشاره کرد.

در استان همدان نیز هم‌چون دیگر نقاط ایران عید نوروز جایگاه ویژه‌ای دارد و همیشه با آداب و سنن خاصی برگزار می‌گردد. مردم با شروع ماه اسفند به خانه تکانی می‌پردازند و به استقبال عید و سال جدید می‌روند و نوروز عملاً از آخرین چهارشنبه سال آغاز می‌شود. در این شب مراسم دیگری نیز در قدیم مرسوم بوده‌است که از فالگوش ایستادن توسط زنان، قاشق زنی که به‌صورت پوشیده و پنهان بر در خانه‌های اهل محل انجام می‌شد و فال مهره که با خواندن شعرهای عامیانه و ملی همراه بود را می‌توان نام برد.
پس از تحویل سال معمولاً افراد کوچک‌تر خانواده به دیدار بزرگان فامیل می‌روند و آن‌ها نیز متقابلاً به بازدید آن‌ها می‌پردازند. یکی از مراسمی که در بین ترک‌های استان همدان در گذشته متداول بود نمایش‌های کوسا و گلین بود.[۲۵]

شهر همدان دارای ۴۸ هیئت ورزشی و دو تیم به نام‌های باشگاه فوتبال شهرداری همدان و باشگاه فوتبال پاس همدان به ترتیب در لیگ دسته اول و دوم فوتبال ایران است.[نیازمند منبع]

البته در سایر شهرستان های استان و استان همدان باشگاه فوتبال وجود دارد.اما به تازه کار هستند و یا در لیگ فوتبال استان همدان یا در رقابت های پایین کشوری.

ورزش باستانی در استان همدان دارای سابقه دیرینه‌ای است. خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی (۷۱۷–۶۴۸ ه‍.ق) در جامع التواریخ و عطاءالملک جوینی (۶۸۱–۶۲۳ ه‍.ق) در تاریخ جهانگشای جوینی شرحی در مورد سابقه پهلوانی در همدان نوشته و پیروزی و مبارزه پهلوان فیله همدانی با پهلوان بزرگ مغول را شرح داده‌اند. در حال حاضر شهر همدان دارای ۵ زورخانه است. زورخانه پهلوان علی میرزا زیر نظر اداره تربیت بدنی اداره می‌شود. همچنین زورخانه سعادت و زورخانه همه‌کسی (الوند سابق) از جمله زورخانه‌های قدیمی همدان هستند که قدمت آن‌ها به بیش از ۸۰ سال می‌رسد و همان بافت باستانی و گذشته را دارند.[نیازمند منبع]

نخستین ورزشگاه اسب سواری شهر همدان در سال ۱۳۵۴ شمسی در شمال غربی همدان، میدان قائم، ابتدای چهار باغ ارم، تأسیس شد. تیم سوارکاری جوانان همدانی، در سال ۱۳۷۹ به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران، در مسابقات جهانی هندوستان شرکت نمود و نایب قهرمان این دوره از مسابقات گردید. همچنین پیست سوارکاری دیگری نیز به نام باشگاه سوارکاری ابن‌سینا در شهر همدان دایر است و در زمینه آموزش سوارکاری و نگهداری اسب، برای افراد شش سال به بالا عضوگیری می‌نماید.

هاکی همدان در سال ۱۳۵۲ تشکیل شد و در همان سال در مسابقه مجموعه آزادی تهران مقام سوم را به دست آورد. اخیراً تیم هاکی زنان همدان نیز فعالیت خود را آغاز کرده‌است. تیم هاکی همدان هم‌اکنون یکی از پایگاه‌های مهم هاکی کشور است و تاکنون بیش از ۱۷ مقام قهرمانی، نایب قهرمانی و سومی کشور را به دست آورده‌است.

نخستین پیست اسکی همدان در سال ۱۳۵۴ در انتهای چهارباغ ارم، جنب پیست اسب‌سواری آغاز به کار کرد که بعدها هیئت اسکی در سال ۱۳۶۴ به علت بارش کم برف آن را به منطقه تاریک‌دره واقع در دامنه الوندکوه و ۱۰ کیلومتری جنوب همدان، منتقل کرد. پیست اسکی تاریک دره در بین پیست‌های اسکی ایران کمترین مسافت را تا مرکز شهر دارد. ورزشکاران این رشته در همدان توانسته‌اند در مسابقات کشوری به مقامی انفرادی و تیمی قابل توجهی دست یابند.

در رشته ورزشی کشتی استان همدان ورزشکاران پر افتخاری دارد. تختی، همچنین افرادی چون صادق گودرزی، برادران جوکار، جمال میرزایی، مهران میرزایی، محمدحسین سلطانی و سعید ابراهیمی جزو نامداران کشتی این استان به‌شمار می‌روند.

از اماکن ورزشی می‌توان به ورزشگاه شهید مفتح، ورزشگاه شهدای قدس (که قدمتی ۵۰ ساله دارد)، مجموعه ورزشی تختی و ورزشگاه ملت همدان، اشاره کرد.

استان همدان یکی از استان‌های غربی کشور است که استان‌های هم‌جوار شمالی، شرقی، جنوبی و غربی آن به ترتیب زنجان، قزوین، مرکزی، لرستان، کردستان و کرمانشاه می‌باشند.

استان همدان بین ʺ۱۱ ʹ۵۹ ˚۳۳ تا ʺ۲۷ʹ۴۴˚۳۵ عرض شمالی و ʺ۲۳ ʹ۴۴ ˚۴۷ تا ʺ۵۱ ʹ۲۷ ˚۴۹ طول شرقی قرار دارد. مساحت این استان ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع است.

استان همدان از استان‌های کوهستانی، مرتفع، سرد و بادخیز کشور محسوب می‌شود. ناهمواری‌ها در استان همدان به شکل‌های مختلف ایجاد شده‌است که عامل مهم این تغییر شکل ناهمواری‌ها، وجود آب‌های روان است که در استان همدان جاری هستند، به‌طوری‌که این آب‌ها در برخی مناطق مرتفع با تخریب ارتفاعات و انباشتن آبرفت‌ها در مناطق پست سبب کاهش ارتفاع کوه‌ها، ایجاد دشت‌ها و دره‌های زیادی شده‌اند. در برخی مناطق نیز، شدت عمل آب‌های روان به حدی بوده‌است که شکل ناهمواری‌ها به کل عوض کرده و باعث معکوس شدن شکل ناهمواری‌ها شده‌است، به‌طوری‌که کوه را به دره تبدیل کرده و درهٔ عمیق دوره‌های گذشته، را به صورت کوه درآورده است.[۲۸]

ارتفاعات استان همدان، بیشتر در جهت شمال غربی جنوب شرقی و در شمال، مرکز و جنوب قرار گرفته‌اند و هر یک از این ارتفاعات، شامل بخشی از کوه‌های مختلف ایران است:

دشت‌های استان در دو نوع دشت‌های تراکمی و دشت‌های فرسایشی یا دشت‌های کاوشی دسته‌بندی می‌شوند. دشت‌های تراکمی در اثر انباشت آبرفت‌ها در مناطق پست به وجود آمده‌اند و دشت‌های فرسایشی نیز در اثر تخریب و جا به جایی مواد سازندهٔ کوه‌ها و ارتفاعات به وجود آمده‌اند. در کوهستان الوند، دشت‌های کوچکی وجود دارد، که سطح آن‌ها از چمن زار پوشیده شده و چشمه‌های زیادی در آن‌ها جاری است و با توجه به اینکه از سطوح مسطحی برخوردارند، به صورت محل استراحت و اتراق کوهنوردان درآمده‌اند. از این دشت‌های کوچک می‌توان به میدان میشان، تخت نادر، چمن شاه نظر و تخت رستم اشاره کرد.[۲۸]

رودهای استان همدان که از چشمه‌سارها و کوه‌های استان تغذیه می‌شوند، معمولاً در فصل تابستان با افزایش دمای هوا، به جز رود گاماسیاب و سیمینه‌رود، سایر رودها خشک یا به پایین‌ترین سطح آب‌دهی خود می‌رسند. مهم‌ترین رودهای استان همدان عبارتند از: رود قره‌چای، رود تلوار، رود سیمینه‌رود، رود خاکو، رود دره مرادبیگ، رود عباس‌آباد، رود گردنهٔ اسدآباد، رود همه‌کسی و رود ارزانفود.[۲۸]

آب وهوای استان، تحت تأثیر عرض جغرافیایی، ارتفاع، مکان، امتداد کوه‌ها و فاصله از دریاست. به‌طور کلی آب و هوای استان در نتیجه وجود کوه‌های مرتفع، رودخانه‌ها و پستی و بلندی‌های زیاد، به شدت متغیر است. زمستان‌های این استان سرد، پر برف و باران و در تابستان‌ها دما معتدل است. توده‌های هوایی که استان را تحت تأثیر قرار می‌دهند:

در استان همدان با وجود بارندگی سالانه ۳۴۳ میلی‌متری بیابان وجود ندارد ولی در برخی مناطق آن پدیدهٔ کویری شدن خاک‌ها اتفاق افتاده‌است. قسمتی از زمین‌های استان در بخش قهاوند، زمین‌های کویری و شوره‌زار تشکیل می‌دهد.[نیازمند منبع]

در استان پوشش گیاهی به‌صورت جنگل متراکم وجود ندارد ولی پوشش گیاهی جنگلی در سطوح محدود و پراکنده مشاهده می‌شود. این پوشش گیاهی جنگلی از نظر وضعیت به دو دسته جنگل‌های تنک و جنگل‌های مخروبه تقسیم می‌شود. جنگل‌های تنک به مساحت ۲۰۵ هکتار در گیان و زرین باغ در شهرستان نهاوند و جنگل‌های مخروبه به مساحت ۵۲۶۶ هکتار در ارتفاعات گرو در شهرستان نهاوند و بخشی نیز در شهرستان‌های تویسرکان، ملایر و همدان و شهر صالح آباد مشاهده می‌شود.[نیازمند منبع]

از گونه‌های درختی این جنگل‌ها می‌توان به بلوط، کیکم (افرا جنگلی)، داغداغان، گلابی وحشی و زبان گنجشک و از گونه‌های درختچه‌ای به بادام کوهی، ارژن، دافنه و سماق اشاره کرد.

امروزه با توجه به افزایش جمعیت، نیاز بیشتری به فراورده‌های دامی احساس می‌شود. از طرفی کیفیت و کمیّت علوفه در سطح مراتع، می‌تواند منبع بسیار مناسبی برای تأمین غذای مورد نیاز دام باشد؛ بنابراین، نقش مراتع در تأمین مواد غذایی از اهمیت بالایی برخورداراست.[نیازمند منبع]

با توجه به عکس‌های هوایی و ماهواره‌ای تخمین زده می‌شود که وسعت مراتع استان در حدود ۹۰۰ هزار هکتار می‌باشد که۵/۴۶ درصد مساحت استان را به‌خود اختصاص داده می‌دهد. این مراتع در سرتاسر استان پراکنده‌اند و گونه‌های گیاهی بسیار متنوعی در آن‌ها دیده می‌شود.

موقعیت مناسب جغرافیایی استان همدان در ناحیه کوهستانی غرب کشور و شرایط آب و هوایی و پوشش گیاهی آن موجب شده که از گذشته دور شرایط مساعدی برای پیدایش زیستگاه انواع حیات جانوری فراهم شود که متأسفانه در چند دهه اخیر عواملی از قبیل حضور شکارچیان غیرمجاز، خشکسالی‌های ناشی از تغییرات ناگهانی اقلیم، کم شدن آب تالاب‌ها و رودخانه‌ها، چرای بیش از حد و خارج از فصل دام‌ها در مراتع، صدمات جبران‌ناپذیری را به حیات جانوری استان وارد کرده‌است.

استان همدان در حال حاضر، دارای ۶ منطقه محافظت شده‌است که عبارتند از: گلپرآباد، خانگُرمَز، لشگردر، شراء، آلموبلاغ، ملوسان و دو منطقه شکار ممنوع شیرین سو و آق‌گؤل. استان همدان با دارا بودن شش منطقه حفاظت شده ودو منطقه شکار ممنوع، زیستگاه بیش از ۲۱ گونه پستاندار، ۱۵۱ گونه پرنده، ۱۸ گونه خزنده و ۱۵۴۰ گونه گیاه است. گونه‌های شاخص و پراهمیت جانوری این استان عبارتند از: قوچ و میش ارمنی، کَل و بز وحشی، عقاب طلایی، میش مرغ و پرستوی دریایی نوک کاکایی.

منطقهٔ حفاظت شده خان گؤرمز در ۳۴ کیلومتری غرب شهرستان تویسرکان واقع شده و دارای گونه‌های منحصربه‌فرد گیاهی و جانوری از جمله، کَل و بز است که از لحاظ ملی و بین‌المللی معروف بوده و هرساله تعداد قابل توجهی علاقه‌مندان طبیعت از این منطقه دیدن می‌نمایند.

شهر همدان

منطقهٔ حفاظت شدهٔ لشگردر در جنوب شرقی شهر ملایر و در محاصره ۱۴ روستای مجاور از جمله جوزان، مانیزان، فروز، ازناوله، زنگنه و احمد روغنی است و به لحاظ طبیعت مساعد از نظر آب، پوشش گیاهی و شرایط اقلیمی، همواره زیستگاه مناسبی برای جانوران و پرندگان بوده‌است.

همدان از دیرباز قطب وجود سبزیجات و گیاهان مختلف دارویی و خوراکی بوده‌است و با فرارسیدن فصل بهار دامنه‌های الوند همدان و سایر کوه‌ها شاهد رویش گیاهان و سبزیجات زیادی از جمله شنگ، بنفشه، گزنه، بابونه، غازیاغی، گیلاخه، کنگر، کاسنی و غیره است. اما در سال‌های اخیر هم‌زمان با رشد گیاهان و سبز شدن گونه‌های گیاهی مختلف در این مناطق، پای عده‌ای سودجو که اغلب افراد بیکار و مهاجر هستند به این دامنه‌ها گشوده شده و آن‌ها با توجه به رویکرد مردم همدان به مصرف برخی سبزیجات کوهی همانند ریواس و کنگر، با برداشت بی‌حد و حصر و غیراصولی به قلع‌وقمع گونه‌های یادشده می‌پردازند. این افراد با هجوم و سرازیر شدن به دامنه‌های کوهستان‌های همدان و پرنمودن کیسه‌های خود از گیاهان و سبزیجات کوهی آن هم به صورت ریشه کن نمودن آن‌ها و با برداشت بی‌رویه و بدون رعایت شرایط خاص رشد این گیاهان به تخریب عرصه‌های زیستی این گیاهان می‌پردازند و آن‌ها را در میادینی همانند میدان امام همدان، خیابان باباطاهر و … به فروش می‌رسانند و هیچ مرجعی، نظارت و توجهی بر عملکرد آن‌ها ندارد و این قبیل افراد با خاطری آسوده به کار خود همچنان ادامه می‌دهند. کارشناسان معتقدند که باید از تخریب منابع حیاتی و پوشش گیاهی دامنه‌های الوند که می‌تواند باعث بهبود وضعیت اقلیم همدان گردد، جلوگیری شود چرا که این مناطق با اندک توجه می‌تواند به یکی از جاذبه‌های تفریحی همدان مبدل گردد.[۳۰]

استان همدان به دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی، کیفیت مناسب آب و هوا، خاک مناسب و وجود نیروی خلاق و فعال، دارای قابلیت‌های تولیدی فراوان در زمینه محصولات کشاورزی بوده و به گونه‌ای که می‌تواند علاوه بر تأمین نیازهای داخلی استان بخشی از نیازهای سایر مناطق را در زمینه محصولات کشاورزی بر طرف نماید به‌طوری‌که استان همدان در تولید [گردو]، سیر و سیب زمینی رتبه اول کشور را دارد.[۳۱] و در تولید انگور رتبه سوم و در تولید کشمش رتبه دوم را به خود اختصاص داده‌است.[۳۲] استان همدان همچنین رتبه سوم تولید گیاهان دارویی، رتبه چهارم تولید شلیل و قارچ خوراکی، رتبه پنجم تولید آلو و هلو، رتبه ششم آلبالو و رتبه هشتم سیب و زعفران را در کشور دارا است. گیاهان دارویی استان شامل رازیانه، کالاندولا یا گل همیشه بهار، آویشن و گشنیز است که عمدتاً در شهرستان‌های نهاوند و رزن کشت می‌شود، به‌طوری‌که شهرستان نهاوند ۶۷ درصد گیاه دارویی گشنیز در کشور را تولید می‌کند و در این زمینه مقام اول را در کشور دارا است.[۳۳][۳۴] همچنین در تولید گندم هم استان همدان دارای رتبهٔ سوم است.[۳۵] این استان در تولید محصولات کشاورزی در میان ۱۰ استان برتر کشور قرار دارد و در بین استان‌های مجاور و همسایهٔ خود رتبهٔ اول را دارد.[۳۶] به لحاظ سطح زیر کشت محصولات باغی شهرستان ملایر با دارا بودن ۲۸ درصد مساحت باغات و ۳۸ درصد تولیدات باغبانی رتبه نخست، شهرستان نهاوند با دارا بودن ۱۸ درصد مساحت باغات و ۱۹ درصد تولیدات باغی رتبه دوم و شهرستان همدان نیز با دارا بودن ۱۳ درصد مساحت باغات و ۱۲ درصد تولیدات باغی رتبه سوم را در استان دارا است.[۳۳]

استان همدان به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی در غرب کشور به عنوان پخش‌کننده ترافیک در منطقهٔ غرب کشور به‌شمار می‌آید به‌طوری‌که ترافیک ۸ استان از استان همدان عبور می‌کند و این استان ۷۰ درصد ترافیک غرب کشور را تحمل می‌کند

ایستگاه‌های راه‌آهن استان در شهرهای همدان ، ملایر .و فیروزان قرار دارد.[۳۷]

این استان با داشتن بیش از پنج هزار کیلومتر انواع راه و بزرگراه و ۸۵ کیلومتر از آزاد راه همدان ساوه نقشی راهبردی و تعیین‌کننده در غرب کشور دارد.[۳۸]

استان همدان از مناطقی است که فراورده‌های دستی آن از شهرتی بسزا در سطح کشور برخوردار است و حتی برخی از صنایع دستی آن مانند صنعت سفالگری اهمیت صادراتی و جهانی دارد. این نوع صنایع دستی، علاوه برجنبه مصرفی، از ویژگی‌های هنری برخوردارند که به صورت طرح‌ها، نقوش و رنگ‌های گوناگون متجلی می‌شوند به‌طوری‌که استان همدان به لحاظ تنوع تولیدات صنایع دستی رتبه دوم تنوع تولیدات صنایع دستی کشور را به خود اختصاص داده‌است.[۳۹] برجسته‌ترین صنعت دستی استان، سفالگری و سرامیک‌سازی است که مرکز عمده آن لالجین در ۲۰ کیلومتری شهر همدان است. پیشینه سفال‌سازی در لالجین نزدیک به ۷۰۰ سال برآورد شده‌است به همین دلیل لالجین به پایتخت سفال ایران معروف است و در یونسکو ثبت جهانی شده است.[۴۰][۴۱]

همچنین ملایر به عنوان شهر ملی مبل و منبت در لیست شهرهای صنایع‌دستی کشور ثبت شد.[۴۲]

دراستان همدان به دلیل فراوانی درختان گردو صنعت و مبل و منبت در شهرستان‌های ملایر، تویسرکان و نهاوند از رونق خوبی برخوردار است و بخش قابل توجهی از اقتصاد این شهرستان‌ها به آن وابسته است. در استان همدان ۸۰۰۰ کارگاه مبل و منبت وجود دارد و ۱۵۰۰۰ نفر در آن‌ها مشغول به کار هستند[۴۳] به‌طوری‌که فقط ۶۰ درصد مبل و منبت کشور در شهرستان ملایر دراستان همدان تولید می‌شود و در این زمینه می‌توان گفت که استان همدان رتبه اول را در کشور دارا می‌باشد.[۴۴] رشته مبل و منبت به نام همدان در فهرست آثار صنایع دستی کشور به ثبت ملی رسیده‌است.[۴۵]
از دیگر صنایع دستی چشمگیر استان همدان می‌توان به مرواربافی یا همان سبدبافی اشاره کرد که این صنعت دستی در شهرستان ملایر رواج دارد. وجود ترکه‌های چوبی با کیفیت و مرغوب در این شهرستان از عوامل مؤثر در رشد این صنعت دستی در شهرستان ملایر است. به دلیل همین کیفیت مناسب ترکه‌های ملایر هنرمندانی که دراستان‌های شمالی کشور به این صنعت دستی اشتغال دارند چوب مورد نیاز خود را از شهرستان ملایر تأمین می‌کنند. این ترکه‌ها در روستاهای گوراب، داویجان، می آباد و حرم آباد از توابع ملایر توسط کشاورزان کاشته می‌شود. مروار بافی ملایر پس از سفال لالجین رتبه دوم صادرات صنایع دستی استان همدان را به خارج از کشور به خود اختصاص داده‌است.[۴۶]

در گذشته‌ای نه چندان دور چرم تولیدی در همدان به علت کیفیت و کمیت خاص آن مشهورترین و مرغوب‌ترین چرم در سراسر کشور شمرده می‌شد و آوازه کیفیت آن به کشورهای دیگر نیز رسیده بود. در گذشته در شهر همدان سه دباغ‌خانه وجود داشت. دباغ‌خانه سنگ شیر، دباغ‌خانه قانتور واقع در بلوار سفید آبی و دباغ‌خانه آقایی واقع در بلوار سفید آبی. متأسفانه پس از گذشت زمان دباغ‌خانه سنگ شیر و قانتور به مرور تعطیل و از بین رفته‌اند.

مهم‌ترین دانشگاه‌های در سطح استان همدان

استان همدان به دلیل موقعیت زمین‌شناسی خاص خود به لحاظ معدنی بسیار غنی است به‌طوری‌که علی‌رغم وسعت کم نسبت به سایر استان‌ها رتبهٔ هشتم ذخایر معدنی را در کشور به خود اختصاص داده‌است.[۴۹] وجود ۲۷۱ معدن فعال در استان همدان از جمله معادن سیلیس، فلدسپات، معادن غنی لاشه آهکی، سنگ آهن، پگماتیت، میکا، آندالوزیت، گارنت، انواع گرانیتها، پوزولان، پوکه معدنی، دولومیت، تراورتن، تالک، شن و ماسه و لاشه ساختمانی سبب شده تا همدان به عنوان یک استان معدن خیز به‌شمار آید. ۲۸ نوع ماده معدنی در استان همدان وجود دارد که کشف معادن آندالوزیت و یاقوت کبود از مواردی است که نشان می‌دهد استان همدان در این زمینه استعدادهای فراوانی برای سرمایه‌گذاری دارد. یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون تن ذخایر قطعی معادن در استان همدان است.[۵۰] استان همدان تنها دارندهٔ معادن یاقوت کبود در کشور است که این معادن در جنوب شهرستان همدان واقع شده‌است، همچنین استان همدان با ذخیره تقریبی ۷۰ میلیون تن آندالوزیت شیست دارنده بزرگترین ذخایر و تنها تولیدکننده آندالوزیت فرآوری شده در کشور است که آندالوزیت در صنایع نسوز مصرف می‌شود.[۵۱] ذخایر سیلیس استان همدان از جمله بهترین ذخایر سیلیس کشور است که نیاز واحدهای تولید شیشه و کریستال را تأمین می‌کند که عمده معادن سیلیس این استان در شهرستان ملایر قرار دارند. معادن دولومیت استان همدان که عمدتاً در شهرستان نهاوند و بخشی از تویسرکان واقع هستند تأمین‌کننده نیاز واحدهای تولیدی کشور از جمله صنایع نسوز، کاشی و شیشه می‌باشند. معادن فلدسپات استان همدان در شهرستان ملایر واقع شده و علاوه بر آن در شهرستان‌های اسدآباد و رزن نیز ذخایری از این ماده معدنی کشف شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌است و مورد مصرف عمده فلدسپات در صنایع کاشی و سرامیک است.[۵۱] استان همدان غنی‌ترین و استثنائی‌ترین سنگ‌های تزئینی ایران را دارد که این سنگ‌ها در دو نوع گرانیت تیره مثل گابرو و گرانیت خاکستری یافت می‌شوند در جنوب شرق شهرستان ملایر معادن روی و سرب آهنگران وجود دارد. معادن سنگ آهن استان همدان عمدتاً در شهرستان بهار و در روستاهای بابا علی و همه کسی واقع شده‌است و خوراک ذوب آهن غرب کشور در اسدآباد را تأمین می‌کند. در شهرستان رزن اندیس‌های متعددی از مس به صورت رگه‌ای وجود دارد. در شهرستان همدان هم در مناطقی مثل دره سیلوار وجود منابع گرافیت ثابت شده‌است. همچنین در مناطقی مثل منگاوی، دره سیمین، دره گنجامه و حیدره پشت شهر طلا با عیار قابل قبول تشخیص شده‌است ولی هنوز از نظر اقتصادی ارزیابی دقیق صورت نگرفته‌است.[۵۲]

اسدآباد.mw-parser-output .div-col{margin-top:0.3em;column-width:30em}.mw-parser-output .div-col-small{font-size:90%}.mw-parser-output .div-col-rules{column-rule:1px solid #aaa}.mw-parser-output .div-col dl,.mw-parser-output .div-col ol,.mw-parser-output .div-col ul{margin-top:0}.mw-parser-output .div-col li,.mw-parser-output .div-col dd{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}

۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸ ۹ ۱۰ ۱۱ ۱۲ ۱۳ ۱۴ ۱۵ ۱۶ ۱۷ ۱۸ ۱۹ ۲۰ ۲۱ ۲۲ ۲۳ ۲۴ ۲۵ ۲۶ ۲۷ ۲۸ ۲۹ ۳۰

تپه‌حصارساکز (سکاها و مادها) شهر سوخته سامنات ابان نوش‌آباد صددروازه آساک آرتاکوانا ابیورد ارگ بم سوزیانا کامبادن سیمره شاپورخواست نیم‌ور کرج ابودلف چهرآزادگان باسمنج ایزیرتو اکسین اصطخر بیشاپور تخت جمشید پیشیاوادا تموکن تخت‌طاووس شهر گور بندر سی‌نیز ارجان دارابگرد

دامغانسقز زابل پیشوا (تهران) انار (کرمان) کاشان دامغان قوچان هرات درگز بم شوش کرمانشاه دره‌شهر (ایلام) خرم‌آباد محلات (مرکزی) آستانه (مرکزی) گلپایگان تبریز بوکان (آذربایجان غربی) اهواز مرودشت (فارس)کازرون مرودشت (فارس) کوه‌های زاگرس بوشهرمرودشت (فارس) فیروزآباد بندر دیلم بهبهان داراب

۳۱ ۳۲ ۳۳ ۳۴ ۳۵ ۳۶ ۳۷ ۳۸ ۳۹ ۴۰ ۴۱ ۴۲ ۴۳ ۴۴ ۴۵ ۴۶ ۴۷ ۴۸ ۴۹ ۵۰ ۵۱ ۵۲ ۵۳ ۵۴ ۵۵ ۵۶ ۵۷ ۵۸ ۵۹ ۶۰

هوشنگان مرو نسا گرگانج تیسفون سلوکیه وه‌اردشیر سیراف راگا (ری باستان) شهر باستانی پاسارگاد تخت سلیمان بلخ باستان حلوان شهر قدیم نیشابور شهر قدیم جرجان هگمتانه انشان الموت طوس دقیانوس گندی‌شاپور تن‌اردشیر تون اسپهبد معبد لائودیسه دهانه غلامان (زرک – زرنکای) لور ترشیز کشمر کنابد

هفشجان-شهرکرد ماری (ترکمنستان) عشق‌آباد خوارزم (ازبکستان) سلمان پاک (عراق) استان بابل (عراق) استان بابل (عراق) بندر کنگان شهر ری پاسارگاد تکاب (آذربایجان غربی) بلخ (افغانستان) سرپل ذهاب نیشابور گنبدکاووس همدان سپیدان (فارس) الموت (قزوین) مشهد جیرفت (کرمان) دزفول قطیف (عربستان) فردوس (خراسان جنوبی) گیلان نهاوند نزدیک زابل اندیمشک کاشمر کاشمر گناباد

---

خلاصه گزارش فایل جغرافیایی سال ۱۳۹۷

صفحه‌ها برای ویرایشگران خارج‌شده از سامانه بیشتر بدانید

استان همدان یکی از استان‌های ایران است. مرکز این استان، شهر باستانی هگمتانه پایتخت غرب کشور در که هرودوت تاریخ بنای آن را در سدهٔ هشتم پیش از میلاد در دوران مادها به‌دست دیاکو ذکر کرده‌است. مادها این شهر را هگمتانه نامیدند و همدان صورت جدید هگمتانه است. استان همدان از لحاظ جمعیت، چهاردهمین و از لحاظ مساحت، بیست و سومین استان کشور محسوب می‌گردد. جمعیت آن بر پایهٔ سرشماری سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۱٬۷۵۸٬۲۶۸ نفر بوده‌است.[۱]
همدان با ۲۰٬۱۷۳ کیلومتر مربع وسعت، از سمت شمال به استان‌های زنجان و قزوین، از سمت جنوب به استان لرستان، از سمت شرق به استان مرکزی و از سمت غرب به استان‌های کردستان و کرمانشاه محدود شده‌است. این استان بین مدارهای ۳۳ درجه و ۵۹ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۴۸ دقیقهٔ عرض شمالی از خط استوا و ۴۷ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقهٔ طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته و شامل ۹شهرستان، ۲۵ بخش، ۳۰ شهر، ۷۳ دهستان و ۱۲۱۰ روستا است.[۳][۴]

مرکز استان همدان شهر همدان است. در سال ۱۳۵۲ استان همدان از فرمانداری کل زیر نظر وزارت کشور (تهران)تبدیل شد .[۵][۶]

بیشتر ساکنان استان، مسلمان و پیرو مذهب شیعه‌اند. در بعضی مناطق، مذهب اهل سنت و یارسان نیز وجود دارد، در ضمن اقلیت‌های مذهبی مانند، مسیحی، یهودی و بهایی نیز، به تعداد بسیار اندکی، ساکن هستند.
از عوامل مهم در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه یهودیان در شهر همدان آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مردخای است. این آرامگاه از مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان به‌شمار می‌رود.
از مذاهبی که در قانون اساسی به رسمیت شناخته نشده‌اند اما دارای پیروانی در استان همدان می‌باشند می‌توان به یارسان (اهل حق) و بهائیان اشاره نمود.

شهر همدان

زبان ارتباطی مردم استان همدان فارسی است.[۷][۸][۹] و زبان مرکز استان نیز فارسی با گویش همدانی می‌باشد.[۱۰]ترکان آذری بیشتر ساکنان شمال استان هستند.[۱۱]
در استان همدان زبان‌ها و گویش‌های گوناگونی رایج است که فارسی، ترکی، لری و کردی مهم‌ترین آن‌ها به‌شمار می‌روند، اقلیت‌ها به زبان ارمنی و عبری صحبت می‌کنند.[۱۱] ترکها به‌طور عمده در شمال، استان سکونت دارند [۱۲] [۱۳] و در شهرستان‌های رزن،[۱۴] کبودرآهنگ، قهاوند ،ازندریان ، گل تپه، درگزین ، بهار و فامنین[۱۵]و قسمت‌هایی از اسدآباد و بقیه جاهای استان به صورت پراکنده سکونت دارند. فارس ها در شهرستان همدان و روستاهای شمال اسدآباد و جوکار شهرستان ملایر، سکونت دارند.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰] لرها در شهرستان‌های جنوبی استان از قبیل نهاوند، ملایر، تویسرکان سکونت دارند. [۲۱] لرهای استان همدان به گویش ثلاثی صحبت می‌کنند. کردها هم عمدتاً در شهرستان اسدآباد و روستاهای آن زندگی می‌کنند.[۲۱]

وبگاه استانداری همدان اقوام ساکن این استان را اینگونه معرفی می‌کند:[۲۲]

سازمان امور عشایر ایران طبق سرشماری سال ۱۳۸۷ خورشیدی جمعیت عشایر ییلاقی این استان را ۱۱٫۵۰۰ نفر و ۳٫۰۰۰ خانواده معرفی می‌کند. همچنین جمعیت قشلاقی ساکن در این استان را ۹٫۸۸۱ نفر و ۱٫۸۶۷ خانوار معرفی می‌کند. همدان هجدهمین استان از نظر جمعیت عشایر است و یک درصد جمعیت این استان را عشایر تشکیل می‌دهند که ۹۵٫۰۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی این استان را در اختیار دارند. همچنین ۶۰٫۵ درصد از عشایر همدان باسواد هستند.[۲۳]

ایلات ایل زیار ، ترکاشوند، جمور، شاهسون‌ها، بغدادی، و طوایف یارمطاقلو، ظهرابی، نیازی، ملیجانی، مرشدی، رحمتی، ترکاشوند، سلیمانی، نظری، حسنوند، میرزاجان، خزایی، ولیزاده ساکن این استان بوده و طایفه شاهسون با ۲۱۴ خانوار بزرگترین طایفه ساکن در این استان است. همچنین طایفه مگسه با ۱۴۲ خانوار و طایفه کورانی با ۳۸ خانوار از بزرگترین طوایف ساکن در این استان به‌شمار می‌آیند.[۲۳]

شهرستان‌های همدان، اسدآباد، بهار، تویسرکان، ملایر و نهاوند از مهمترین سکونتگاه‌های عشایر در این استان به‌شمار می‌روند.[۲۳]

استان همدان با مساحت ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع، ۱/۲ درصد از مساحت کل کشور را در بر می‌گیرد، در حالی که ۲/۴۲ درصد از کل جمعیت کشور را در خود جای داده‌است. استان همدان در سال ۱۳۹۰، ۱٬۷۵۸٬۲۶۸ نفر سرشماری گردید. در این سال بعد خانوار ۵/۳ نفر، نسبت جنسی ۱۰۱، ۵۰/۲ درصد از جمعیت مرد، ۴۹/۸ درصد از جمعیت زن و میزان شهرنشینی ۵۹/۲ درصد بوده‌است. تراکم نسبی ۸۸ نفر در کیلومتر مربع استان همدان را در ردیف یکی از پرتراکم‌ترین استان‌های کشور قرار داده‌است. به‌ترتیب شهرستان‌های همدان، نهاوند، و بهار با تراکم‌های نسبی جمعیت ۲۱۰، ۱۱۸ و ۹۲ نفر در کیلومتر مربع پرتراکم‌ترین شهرستان‌های استان را تشکیل می‌دهند. برخورداری استان همدان از آب و هوای معتدل، زمین‌های هموار و حاصل‌خیز، کوهپایه‌ها، بهداشت و درمان از عوامل تراکم جمعیت بالاست. در همه جای استان، جمعیت به‌طور یکنواخت پراکنده نشده‌است. پرتراکم‌ترین شهرستان استان، همدان با ۱۵۶ نفر و کم‌تراکم‌ترین شهرستان استان، فامنین با ۳۲ نفر در کیلومتر مربع بوده‌است. از دلایل تراکم زیاد جمعیت در شهرستان همدان می‌توان به مرکزیت اداری و سیاسی استان، مهاجرپذیر بودن این شهرستان، مرکز خدمات رسانی، برخورداری از مراکز علمی و دانشگاهی، شرایط اشتغال بهتر، درآمد بیشتر و غیره اشاره نمود.
مهاجرت از روستا به شهر در زمره مهم‌ترین مسائل اجتماعی و اقتصادی استان به‌شمار می‌آید. بیکاری و نبود فرصت‌های شغلی، درآمد کم در بعضی نقاط روستایی، نداشتن زمین کشاورزی، کمبود امکانات و مشکلات زندگی در روستا، وابستگی فامیلی در شهر و غیره باعث شده تا روستائیان به شهرهای استان یا به خارج از استان مهاجرت کنند. البته نرخ موالید در استان بالاست، ولی به دلیل عدم توسعه اقتصادی، استان دچار مهاجرفرستی شده‌است، لذا استان همدان یک استان مهاجرفرست است. به جز شهرستان همدان که رشد جمعیت مثبت داشته در بقیه شهرستان‌های استان بین دهه ۸۵ ‒ ۱۳۷۵ رشد جمعیت منفی بوده‌است.

جمعیت استان در ۵ دهه گذشته (۸۵ ‒ ۱۳۳۵) از ۶۹۵٬۰۲۸ نفر در سال ۱۳۳۵ به۱٬۷۰۳٬۲۶۷ نفر در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته یعنی نزدیک به سه برابر شده‌است. بیش‌ترین آهنگ رشد بین ۱۳۳۵ تا ۱۳۶۵ بوده اما به‌علت مهاجرفرستی شدید از ۱۳۶۵ به بعد، رشد جمعیت روند کاهشی داشته‌است (رشد ۰/۱۵ درصد).

پوشاک مردم استان همدان شامل تن‌پوش‌ها، سرپوش‌ها و پای‌افزار است. با وجود این که چهار محور فرهنگی (فارس، ترک، لر، کرد) در استان قابل تمیز است، اما انواع و شیوه‌های پوشاک زنان و مردان مشابه است. بافت پارچه و کفش‌ها به خصوص گیوه پیش از ورود اجناس خارجی در روستاهای استان متداول بوده‌است. به ویژه گیوه‌های شهرستان ملایر که آجیده نامیده می‌شود و جزء دست بافت‌های استان به‌شمار می‌آید.[نیازمند منبع]

الگوی خوراک و مواد غذایی تشکیل دهنده آن، تابع انواع محصولات کشاورزی و بومی موجود در منطقه است. در رژیم غذایی اهالی استان معمولاً محصولات کشاورزی به صورت خشکبار و تازه استفاده می‌شود.
انواع آش شامل بروش، تله گنجی، کاچی، کلم قمری، بادمجان و آبگوشت، چنجه و نان‌ها شامل؛ گرده، کاک، کولره، ساجی، فتیر است.
از جمله غذاهای اصیل همدان نوعی آبگوشت به اسم بُز باش است که مواد اصلی آن گوشت و سبزیجات خشک است.
از انواع دیگر آبگوشت‌های اصیل استان همدان به اِیران شوربا و ترش شوربا می‌توان اشاره کرد.

اقسام شیرینی‌ها مانند: برساقی، سرجوق، باسلوق، و اگردک و پیکه چو و مرباها و ترشی‌ها نشان دهنده تنوع غذایی مردم است.

تحفه‌های استان همدان برای مسافران بسیار زیاد است که می‌توان به کماج، شیره انگور، کشمش، سیرتند، انگشت‌پیچ، قالی، گیوه، منبّت، عسل، نقل، گردو، سفال و سرامیک، خمیر صنل، حلواگردویی، روغن حیوانی، حلوا شکری، صنایع چرم، گیاهان دارویی، صابون محلی و قیسی اشاره کرد.

در استان همدان نیز هم‌چون دیگر نقاط ایران عید نوروز جایگاه ویژه‌ای دارد و همیشه با آداب و سنن خاصی برگزار می‌گردد. مردم با شروع ماه اسفند به خانه تکانی می‌پردازند و به استقبال عید و سال جدید می‌روند و نوروز عملاً از آخرین چهارشنبه سال آغاز می‌شود. در این شب مراسم دیگری نیز در قدیم مرسوم بوده‌است که از فالگوش ایستادن توسط زنان، قاشق زنی که به‌صورت پوشیده و پنهان بر در خانه‌های اهل محل انجام می‌شد و فال مهره که با خواندن شعرهای عامیانه و ملی همراه بود را می‌توان نام برد.
پس از تحویل سال معمولاً افراد کوچک‌تر خانواده به دیدار بزرگان فامیل می‌روند و آن‌ها نیز متقابلاً به بازدید آن‌ها می‌پردازند. یکی از مراسمی که در بین ترک‌های استان همدان در گذشته متداول بود نمایش‌های کوسا و گلین بود.[۲۵]

شهر همدان دارای ۴۸ هیئت ورزشی و دو تیم به نام‌های باشگاه فوتبال شهرداری همدان و باشگاه فوتبال پاس همدان به ترتیب در لیگ دسته اول و دوم فوتبال ایران است.[نیازمند منبع]

البته در سایر شهرستان های استان و استان همدان باشگاه فوتبال وجود دارد.اما به تازه کار هستند و یا در لیگ فوتبال استان همدان یا در رقابت های پایین کشوری.

ورزش باستانی در استان همدان دارای سابقه دیرینه‌ای است. خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی (۷۱۷–۶۴۸ ه‍.ق) در جامع التواریخ و عطاءالملک جوینی (۶۸۱–۶۲۳ ه‍.ق) در تاریخ جهانگشای جوینی شرحی در مورد سابقه پهلوانی در همدان نوشته و پیروزی و مبارزه پهلوان فیله همدانی با پهلوان بزرگ مغول را شرح داده‌اند. در حال حاضر شهر همدان دارای ۵ زورخانه است. زورخانه پهلوان علی میرزا زیر نظر اداره تربیت بدنی اداره می‌شود. همچنین زورخانه سعادت و زورخانه همه‌کسی (الوند سابق) از جمله زورخانه‌های قدیمی همدان هستند که قدمت آن‌ها به بیش از ۸۰ سال می‌رسد و همان بافت باستانی و گذشته را دارند.[نیازمند منبع]

نخستین ورزشگاه اسب سواری شهر همدان در سال ۱۳۵۴ شمسی در شمال غربی همدان، میدان قائم، ابتدای چهار باغ ارم، تأسیس شد. تیم سوارکاری جوانان همدانی، در سال ۱۳۷۹ به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران، در مسابقات جهانی هندوستان شرکت نمود و نایب قهرمان این دوره از مسابقات گردید. همچنین پیست سوارکاری دیگری نیز به نام باشگاه سوارکاری ابن‌سینا در شهر همدان دایر است و در زمینه آموزش سوارکاری و نگهداری اسب، برای افراد شش سال به بالا عضوگیری می‌نماید.

هاکی همدان در سال ۱۳۵۲ تشکیل شد و در همان سال در مسابقه مجموعه آزادی تهران مقام سوم را به دست آورد. اخیراً تیم هاکی زنان همدان نیز فعالیت خود را آغاز کرده‌است. تیم هاکی همدان هم‌اکنون یکی از پایگاه‌های مهم هاکی کشور است و تاکنون بیش از ۱۷ مقام قهرمانی، نایب قهرمانی و سومی کشور را به دست آورده‌است.

نخستین پیست اسکی همدان در سال ۱۳۵۴ در انتهای چهارباغ ارم، جنب پیست اسب‌سواری آغاز به کار کرد که بعدها هیئت اسکی در سال ۱۳۶۴ به علت بارش کم برف آن را به منطقه تاریک‌دره واقع در دامنه الوندکوه و ۱۰ کیلومتری جنوب همدان، منتقل کرد. پیست اسکی تاریک دره در بین پیست‌های اسکی ایران کمترین مسافت را تا مرکز شهر دارد. ورزشکاران این رشته در همدان توانسته‌اند در مسابقات کشوری به مقامی انفرادی و تیمی قابل توجهی دست یابند.

در رشته ورزشی کشتی استان همدان ورزشکاران پر افتخاری دارد. تختی، همچنین افرادی چون صادق گودرزی، برادران جوکار، جمال میرزایی، مهران میرزایی، محمدحسین سلطانی و سعید ابراهیمی جزو نامداران کشتی این استان به‌شمار می‌روند.

از اماکن ورزشی می‌توان به ورزشگاه شهید مفتح، ورزشگاه شهدای قدس (که قدمتی ۵۰ ساله دارد)، مجموعه ورزشی تختی و ورزشگاه ملت همدان، اشاره کرد.

استان همدان یکی از استان‌های غربی کشور است که استان‌های هم‌جوار شمالی، شرقی، جنوبی و غربی آن به ترتیب زنجان، قزوین، مرکزی، لرستان، کردستان و کرمانشاه می‌باشند.

استان همدان بین ʺ۱۱ ʹ۵۹ ˚۳۳ تا ʺ۲۷ʹ۴۴˚۳۵ عرض شمالی و ʺ۲۳ ʹ۴۴ ˚۴۷ تا ʺ۵۱ ʹ۲۷ ˚۴۹ طول شرقی قرار دارد. مساحت این استان ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع است.

استان همدان از استان‌های کوهستانی، مرتفع، سرد و بادخیز کشور محسوب می‌شود. ناهمواری‌ها در استان همدان به شکل‌های مختلف ایجاد شده‌است که عامل مهم این تغییر شکل ناهمواری‌ها، وجود آب‌های روان است که در استان همدان جاری هستند، به‌طوری‌که این آب‌ها در برخی مناطق مرتفع با تخریب ارتفاعات و انباشتن آبرفت‌ها در مناطق پست سبب کاهش ارتفاع کوه‌ها، ایجاد دشت‌ها و دره‌های زیادی شده‌اند. در برخی مناطق نیز، شدت عمل آب‌های روان به حدی بوده‌است که شکل ناهمواری‌ها به کل عوض کرده و باعث معکوس شدن شکل ناهمواری‌ها شده‌است، به‌طوری‌که کوه را به دره تبدیل کرده و درهٔ عمیق دوره‌های گذشته، را به صورت کوه درآورده است.[۲۸]

ارتفاعات استان همدان، بیشتر در جهت شمال غربی جنوب شرقی و در شمال، مرکز و جنوب قرار گرفته‌اند و هر یک از این ارتفاعات، شامل بخشی از کوه‌های مختلف ایران است:

دشت‌های استان در دو نوع دشت‌های تراکمی و دشت‌های فرسایشی یا دشت‌های کاوشی دسته‌بندی می‌شوند. دشت‌های تراکمی در اثر انباشت آبرفت‌ها در مناطق پست به وجود آمده‌اند و دشت‌های فرسایشی نیز در اثر تخریب و جا به جایی مواد سازندهٔ کوه‌ها و ارتفاعات به وجود آمده‌اند. در کوهستان الوند، دشت‌های کوچکی وجود دارد، که سطح آن‌ها از چمن زار پوشیده شده و چشمه‌های زیادی در آن‌ها جاری است و با توجه به اینکه از سطوح مسطحی برخوردارند، به صورت محل استراحت و اتراق کوهنوردان درآمده‌اند. از این دشت‌های کوچک می‌توان به میدان میشان، تخت نادر، چمن شاه نظر و تخت رستم اشاره کرد.[۲۸]

رودهای استان همدان که از چشمه‌سارها و کوه‌های استان تغذیه می‌شوند، معمولاً در فصل تابستان با افزایش دمای هوا، به جز رود گاماسیاب و سیمینه‌رود، سایر رودها خشک یا به پایین‌ترین سطح آب‌دهی خود می‌رسند. مهم‌ترین رودهای استان همدان عبارتند از: رود قره‌چای، رود تلوار، رود سیمینه‌رود، رود خاکو، رود دره مرادبیگ، رود عباس‌آباد، رود گردنهٔ اسدآباد، رود همه‌کسی و رود ارزانفود.[۲۸]

آب وهوای استان، تحت تأثیر عرض جغرافیایی، ارتفاع، مکان، امتداد کوه‌ها و فاصله از دریاست. به‌طور کلی آب و هوای استان در نتیجه وجود کوه‌های مرتفع، رودخانه‌ها و پستی و بلندی‌های زیاد، به شدت متغیر است. زمستان‌های این استان سرد، پر برف و باران و در تابستان‌ها دما معتدل است. توده‌های هوایی که استان را تحت تأثیر قرار می‌دهند:

در استان همدان با وجود بارندگی سالانه ۳۴۳ میلی‌متری بیابان وجود ندارد ولی در برخی مناطق آن پدیدهٔ کویری شدن خاک‌ها اتفاق افتاده‌است. قسمتی از زمین‌های استان در بخش قهاوند، زمین‌های کویری و شوره‌زار تشکیل می‌دهد.[نیازمند منبع]

در استان پوشش گیاهی به‌صورت جنگل متراکم وجود ندارد ولی پوشش گیاهی جنگلی در سطوح محدود و پراکنده مشاهده می‌شود. این پوشش گیاهی جنگلی از نظر وضعیت به دو دسته جنگل‌های تنک و جنگل‌های مخروبه تقسیم می‌شود. جنگل‌های تنک به مساحت ۲۰۵ هکتار در گیان و زرین باغ در شهرستان نهاوند و جنگل‌های مخروبه به مساحت ۵۲۶۶ هکتار در ارتفاعات گرو در شهرستان نهاوند و بخشی نیز در شهرستان‌های تویسرکان، ملایر و همدان و شهر صالح آباد مشاهده می‌شود.[نیازمند منبع]

از گونه‌های درختی این جنگل‌ها می‌توان به بلوط، کیکم (افرا جنگلی)، داغداغان، گلابی وحشی و زبان گنجشک و از گونه‌های درختچه‌ای به بادام کوهی، ارژن، دافنه و سماق اشاره کرد.

امروزه با توجه به افزایش جمعیت، نیاز بیشتری به فراورده‌های دامی احساس می‌شود. از طرفی کیفیت و کمیّت علوفه در سطح مراتع، می‌تواند منبع بسیار مناسبی برای تأمین غذای مورد نیاز دام باشد؛ بنابراین، نقش مراتع در تأمین مواد غذایی از اهمیت بالایی برخورداراست.[نیازمند منبع]

با توجه به عکس‌های هوایی و ماهواره‌ای تخمین زده می‌شود که وسعت مراتع استان در حدود ۹۰۰ هزار هکتار می‌باشد که۵/۴۶ درصد مساحت استان را به‌خود اختصاص داده می‌دهد. این مراتع در سرتاسر استان پراکنده‌اند و گونه‌های گیاهی بسیار متنوعی در آن‌ها دیده می‌شود.

موقعیت مناسب جغرافیایی استان همدان در ناحیه کوهستانی غرب کشور و شرایط آب و هوایی و پوشش گیاهی آن موجب شده که از گذشته دور شرایط مساعدی برای پیدایش زیستگاه انواع حیات جانوری فراهم شود که متأسفانه در چند دهه اخیر عواملی از قبیل حضور شکارچیان غیرمجاز، خشکسالی‌های ناشی از تغییرات ناگهانی اقلیم، کم شدن آب تالاب‌ها و رودخانه‌ها، چرای بیش از حد و خارج از فصل دام‌ها در مراتع، صدمات جبران‌ناپذیری را به حیات جانوری استان وارد کرده‌است.

استان همدان در حال حاضر، دارای ۶ منطقه محافظت شده‌است که عبارتند از: گلپرآباد، خانگُرمَز، لشگردر، شراء، آلموبلاغ، ملوسان و دو منطقه شکار ممنوع شیرین سو و آق‌گؤل. استان همدان با دارا بودن شش منطقه حفاظت شده ودو منطقه شکار ممنوع، زیستگاه بیش از ۲۱ گونه پستاندار، ۱۵۱ گونه پرنده، ۱۸ گونه خزنده و ۱۵۴۰ گونه گیاه است. گونه‌های شاخص و پراهمیت جانوری این استان عبارتند از: قوچ و میش ارمنی، کَل و بز وحشی، عقاب طلایی، میش مرغ و پرستوی دریایی نوک کاکایی.

منطقهٔ حفاظت شده خان گؤرمز در ۳۴ کیلومتری غرب شهرستان تویسرکان واقع شده و دارای گونه‌های منحصربه‌فرد گیاهی و جانوری از جمله، کَل و بز است که از لحاظ ملی و بین‌المللی معروف بوده و هرساله تعداد قابل توجهی علاقه‌مندان طبیعت از این منطقه دیدن می‌نمایند.

شهر همدان

منطقهٔ حفاظت شدهٔ لشگردر در جنوب شرقی شهر ملایر و در محاصره ۱۴ روستای مجاور از جمله جوزان، مانیزان، فروز، ازناوله، زنگنه و احمد روغنی است و به لحاظ طبیعت مساعد از نظر آب، پوشش گیاهی و شرایط اقلیمی، همواره زیستگاه مناسبی برای جانوران و پرندگان بوده‌است.

همدان از دیرباز قطب وجود سبزیجات و گیاهان مختلف دارویی و خوراکی بوده‌است و با فرارسیدن فصل بهار دامنه‌های الوند همدان و سایر کوه‌ها شاهد رویش گیاهان و سبزیجات زیادی از جمله شنگ، بنفشه، گزنه، بابونه، غازیاغی، گیلاخه، کنگر، کاسنی و غیره است. اما در سال‌های اخیر هم‌زمان با رشد گیاهان و سبز شدن گونه‌های گیاهی مختلف در این مناطق، پای عده‌ای سودجو که اغلب افراد بیکار و مهاجر هستند به این دامنه‌ها گشوده شده و آن‌ها با توجه به رویکرد مردم همدان به مصرف برخی سبزیجات کوهی همانند ریواس و کنگر، با برداشت بی‌حد و حصر و غیراصولی به قلع‌وقمع گونه‌های یادشده می‌پردازند. این افراد با هجوم و سرازیر شدن به دامنه‌های کوهستان‌های همدان و پرنمودن کیسه‌های خود از گیاهان و سبزیجات کوهی آن هم به صورت ریشه کن نمودن آن‌ها و با برداشت بی‌رویه و بدون رعایت شرایط خاص رشد این گیاهان به تخریب عرصه‌های زیستی این گیاهان می‌پردازند و آن‌ها را در میادینی همانند میدان امام همدان، خیابان باباطاهر و … به فروش می‌رسانند و هیچ مرجعی، نظارت و توجهی بر عملکرد آن‌ها ندارد و این قبیل افراد با خاطری آسوده به کار خود همچنان ادامه می‌دهند. کارشناسان معتقدند که باید از تخریب منابع حیاتی و پوشش گیاهی دامنه‌های الوند که می‌تواند باعث بهبود وضعیت اقلیم همدان گردد، جلوگیری شود چرا که این مناطق با اندک توجه می‌تواند به یکی از جاذبه‌های تفریحی همدان مبدل گردد.[۳۰]

استان همدان به دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی، کیفیت مناسب آب و هوا، خاک مناسب و وجود نیروی خلاق و فعال، دارای قابلیت‌های تولیدی فراوان در زمینه محصولات کشاورزی بوده و به گونه‌ای که می‌تواند علاوه بر تأمین نیازهای داخلی استان بخشی از نیازهای سایر مناطق را در زمینه محصولات کشاورزی بر طرف نماید به‌طوری‌که استان همدان در تولید [گردو]، سیر و سیب زمینی رتبه اول کشور را دارد.[۳۱] و در تولید انگور رتبه سوم و در تولید کشمش رتبه دوم را به خود اختصاص داده‌است.[۳۲] استان همدان همچنین رتبه سوم تولید گیاهان دارویی، رتبه چهارم تولید شلیل و قارچ خوراکی، رتبه پنجم تولید آلو و هلو، رتبه ششم آلبالو و رتبه هشتم سیب و زعفران را در کشور دارا است. گیاهان دارویی استان شامل رازیانه، کالاندولا یا گل همیشه بهار، آویشن و گشنیز است که عمدتاً در شهرستان‌های نهاوند و رزن کشت می‌شود، به‌طوری‌که شهرستان نهاوند ۶۷ درصد گیاه دارویی گشنیز در کشور را تولید می‌کند و در این زمینه مقام اول را در کشور دارا است.[۳۳][۳۴] همچنین در تولید گندم هم استان همدان دارای رتبهٔ سوم است.[۳۵] این استان در تولید محصولات کشاورزی در میان ۱۰ استان برتر کشور قرار دارد و در بین استان‌های مجاور و همسایهٔ خود رتبهٔ اول را دارد.[۳۶] به لحاظ سطح زیر کشت محصولات باغی شهرستان ملایر با دارا بودن ۲۸ درصد مساحت باغات و ۳۸ درصد تولیدات باغبانی رتبه نخست، شهرستان نهاوند با دارا بودن ۱۸ درصد مساحت باغات و ۱۹ درصد تولیدات باغی رتبه دوم و شهرستان همدان نیز با دارا بودن ۱۳ درصد مساحت باغات و ۱۲ درصد تولیدات باغی رتبه سوم را در استان دارا است.[۳۳]

استان همدان به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی در غرب کشور به عنوان پخش‌کننده ترافیک در منطقهٔ غرب کشور به‌شمار می‌آید به‌طوری‌که ترافیک ۸ استان از استان همدان عبور می‌کند و این استان ۷۰ درصد ترافیک غرب کشور را تحمل می‌کند

ایستگاه‌های راه‌آهن استان در شهرهای همدان ، ملایر .و فیروزان قرار دارد.[۳۷]

این استان با داشتن بیش از پنج هزار کیلومتر انواع راه و بزرگراه و ۸۵ کیلومتر از آزاد راه همدان ساوه نقشی راهبردی و تعیین‌کننده در غرب کشور دارد.[۳۸]

استان همدان از مناطقی است که فراورده‌های دستی آن از شهرتی بسزا در سطح کشور برخوردار است و حتی برخی از صنایع دستی آن مانند صنعت سفالگری اهمیت صادراتی و جهانی دارد. این نوع صنایع دستی، علاوه برجنبه مصرفی، از ویژگی‌های هنری برخوردارند که به صورت طرح‌ها، نقوش و رنگ‌های گوناگون متجلی می‌شوند به‌طوری‌که استان همدان به لحاظ تنوع تولیدات صنایع دستی رتبه دوم تنوع تولیدات صنایع دستی کشور را به خود اختصاص داده‌است.[۳۹] برجسته‌ترین صنعت دستی استان، سفالگری و سرامیک‌سازی است که مرکز عمده آن لالجین در ۲۰ کیلومتری شهر همدان است. پیشینه سفال‌سازی در لالجین نزدیک به ۷۰۰ سال برآورد شده‌است به همین دلیل لالجین به پایتخت سفال ایران معروف است و در یونسکو ثبت جهانی شده است.[۴۰][۴۱]

همچنین ملایر به عنوان شهر ملی مبل و منبت در لیست شهرهای صنایع‌دستی کشور ثبت شد.[۴۲]

دراستان همدان به دلیل فراوانی درختان گردو صنعت و مبل و منبت در شهرستان‌های ملایر، تویسرکان و نهاوند از رونق خوبی برخوردار است و بخش قابل توجهی از اقتصاد این شهرستان‌ها به آن وابسته است. در استان همدان ۸۰۰۰ کارگاه مبل و منبت وجود دارد و ۱۵۰۰۰ نفر در آن‌ها مشغول به کار هستند[۴۳] به‌طوری‌که فقط ۶۰ درصد مبل و منبت کشور در شهرستان ملایر دراستان همدان تولید می‌شود و در این زمینه می‌توان گفت که استان همدان رتبه اول را در کشور دارا می‌باشد.[۴۴] رشته مبل و منبت به نام همدان در فهرست آثار صنایع دستی کشور به ثبت ملی رسیده‌است.[۴۵]
از دیگر صنایع دستی چشمگیر استان همدان می‌توان به مرواربافی یا همان سبدبافی اشاره کرد که این صنعت دستی در شهرستان ملایر رواج دارد. وجود ترکه‌های چوبی با کیفیت و مرغوب در این شهرستان از عوامل مؤثر در رشد این صنعت دستی در شهرستان ملایر است. به دلیل همین کیفیت مناسب ترکه‌های ملایر هنرمندانی که دراستان‌های شمالی کشور به این صنعت دستی اشتغال دارند چوب مورد نیاز خود را از شهرستان ملایر تأمین می‌کنند. این ترکه‌ها در روستاهای گوراب، داویجان، می آباد و حرم آباد از توابع ملایر توسط کشاورزان کاشته می‌شود. مروار بافی ملایر پس از سفال لالجین رتبه دوم صادرات صنایع دستی استان همدان را به خارج از کشور به خود اختصاص داده‌است.[۴۶]

در گذشته‌ای نه چندان دور چرم تولیدی در همدان به علت کیفیت و کمیت خاص آن مشهورترین و مرغوب‌ترین چرم در سراسر کشور شمرده می‌شد و آوازه کیفیت آن به کشورهای دیگر نیز رسیده بود. در گذشته در شهر همدان سه دباغ‌خانه وجود داشت. دباغ‌خانه سنگ شیر، دباغ‌خانه قانتور واقع در بلوار سفید آبی و دباغ‌خانه آقایی واقع در بلوار سفید آبی. متأسفانه پس از گذشت زمان دباغ‌خانه سنگ شیر و قانتور به مرور تعطیل و از بین رفته‌اند.

مهم‌ترین دانشگاه‌های در سطح استان همدان

استان همدان به دلیل موقعیت زمین‌شناسی خاص خود به لحاظ معدنی بسیار غنی است به‌طوری‌که علی‌رغم وسعت کم نسبت به سایر استان‌ها رتبهٔ هشتم ذخایر معدنی را در کشور به خود اختصاص داده‌است.[۴۹] وجود ۲۷۱ معدن فعال در استان همدان از جمله معادن سیلیس، فلدسپات، معادن غنی لاشه آهکی، سنگ آهن، پگماتیت، میکا، آندالوزیت، گارنت، انواع گرانیتها، پوزولان، پوکه معدنی، دولومیت، تراورتن، تالک، شن و ماسه و لاشه ساختمانی سبب شده تا همدان به عنوان یک استان معدن خیز به‌شمار آید. ۲۸ نوع ماده معدنی در استان همدان وجود دارد که کشف معادن آندالوزیت و یاقوت کبود از مواردی است که نشان می‌دهد استان همدان در این زمینه استعدادهای فراوانی برای سرمایه‌گذاری دارد. یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون تن ذخایر قطعی معادن در استان همدان است.[۵۰] استان همدان تنها دارندهٔ معادن یاقوت کبود در کشور است که این معادن در جنوب شهرستان همدان واقع شده‌است، همچنین استان همدان با ذخیره تقریبی ۷۰ میلیون تن آندالوزیت شیست دارنده بزرگترین ذخایر و تنها تولیدکننده آندالوزیت فرآوری شده در کشور است که آندالوزیت در صنایع نسوز مصرف می‌شود.[۵۱] ذخایر سیلیس استان همدان از جمله بهترین ذخایر سیلیس کشور است که نیاز واحدهای تولید شیشه و کریستال را تأمین می‌کند که عمده معادن سیلیس این استان در شهرستان ملایر قرار دارند. معادن دولومیت استان همدان که عمدتاً در شهرستان نهاوند و بخشی از تویسرکان واقع هستند تأمین‌کننده نیاز واحدهای تولیدی کشور از جمله صنایع نسوز، کاشی و شیشه می‌باشند. معادن فلدسپات استان همدان در شهرستان ملایر واقع شده و علاوه بر آن در شهرستان‌های اسدآباد و رزن نیز ذخایری از این ماده معدنی کشف شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌است و مورد مصرف عمده فلدسپات در صنایع کاشی و سرامیک است.[۵۱] استان همدان غنی‌ترین و استثنائی‌ترین سنگ‌های تزئینی ایران را دارد که این سنگ‌ها در دو نوع گرانیت تیره مثل گابرو و گرانیت خاکستری یافت می‌شوند در جنوب شرق شهرستان ملایر معادن روی و سرب آهنگران وجود دارد. معادن سنگ آهن استان همدان عمدتاً در شهرستان بهار و در روستاهای بابا علی و همه کسی واقع شده‌است و خوراک ذوب آهن غرب کشور در اسدآباد را تأمین می‌کند. در شهرستان رزن اندیس‌های متعددی از مس به صورت رگه‌ای وجود دارد. در شهرستان همدان هم در مناطقی مثل دره سیلوار وجود منابع گرافیت ثابت شده‌است. همچنین در مناطقی مثل منگاوی، دره سیمین، دره گنجامه و حیدره پشت شهر طلا با عیار قابل قبول تشخیص شده‌است ولی هنوز از نظر اقتصادی ارزیابی دقیق صورت نگرفته‌است.[۵۲]

اسدآباد.mw-parser-output .div-col{margin-top:0.3em;column-width:30em}.mw-parser-output .div-col-small{font-size:90%}.mw-parser-output .div-col-rules{column-rule:1px solid #aaa}.mw-parser-output .div-col dl,.mw-parser-output .div-col ol,.mw-parser-output .div-col ul{margin-top:0}.mw-parser-output .div-col li,.mw-parser-output .div-col dd{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}

۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸ ۹ ۱۰ ۱۱ ۱۲ ۱۳ ۱۴ ۱۵ ۱۶ ۱۷ ۱۸ ۱۹ ۲۰ ۲۱ ۲۲ ۲۳ ۲۴ ۲۵ ۲۶ ۲۷ ۲۸ ۲۹ ۳۰

تپه‌حصارساکز (سکاها و مادها) شهر سوخته سامنات ابان نوش‌آباد صددروازه آساک آرتاکوانا ابیورد ارگ بم سوزیانا کامبادن سیمره شاپورخواست نیم‌ور کرج ابودلف چهرآزادگان باسمنج ایزیرتو اکسین اصطخر بیشاپور تخت جمشید پیشیاوادا تموکن تخت‌طاووس شهر گور بندر سی‌نیز ارجان دارابگرد

دامغانسقز زابل پیشوا (تهران) انار (کرمان) کاشان دامغان قوچان هرات درگز بم شوش کرمانشاه دره‌شهر (ایلام) خرم‌آباد محلات (مرکزی) آستانه (مرکزی) گلپایگان تبریز بوکان (آذربایجان غربی) اهواز مرودشت (فارس)کازرون مرودشت (فارس) کوه‌های زاگرس بوشهرمرودشت (فارس) فیروزآباد بندر دیلم بهبهان داراب

۳۱ ۳۲ ۳۳ ۳۴ ۳۵ ۳۶ ۳۷ ۳۸ ۳۹ ۴۰ ۴۱ ۴۲ ۴۳ ۴۴ ۴۵ ۴۶ ۴۷ ۴۸ ۴۹ ۵۰ ۵۱ ۵۲ ۵۳ ۵۴ ۵۵ ۵۶ ۵۷ ۵۸ ۵۹ ۶۰

هوشنگان مرو نسا گرگانج تیسفون سلوکیه وه‌اردشیر سیراف راگا (ری باستان) شهر باستانی پاسارگاد تخت سلیمان بلخ باستان حلوان شهر قدیم نیشابور شهر قدیم جرجان هگمتانه انشان الموت طوس دقیانوس گندی‌شاپور تن‌اردشیر تون اسپهبد معبد لائودیسه دهانه غلامان (زرک – زرنکای) لور ترشیز کشمر کنابد

هفشجان-شهرکرد ماری (ترکمنستان) عشق‌آباد خوارزم (ازبکستان) سلمان پاک (عراق) استان بابل (عراق) استان بابل (عراق) بندر کنگان شهر ری پاسارگاد تکاب (آذربایجان غربی) بلخ (افغانستان) سرپل ذهاب نیشابور گنبدکاووس همدان سپیدان (فارس) الموت (قزوین) مشهد جیرفت (کرمان) دزفول قطیف (عربستان) فردوس (خراسان جنوبی) گیلان نهاوند نزدیک زابل اندیمشک کاشمر کاشمر گناباد

---

خلاصه گزارش فایل جغرافیایی سال ۱۳۹۷

صفحه‌ها برای ویرایشگران خارج‌شده از سامانه بیشتر بدانید

استان همدان یکی از استان‌های ایران است. مرکز این استان، شهر باستانی هگمتانه پایتخت غرب کشور در که هرودوت تاریخ بنای آن را در سدهٔ هشتم پیش از میلاد در دوران مادها به‌دست دیاکو ذکر کرده‌است. مادها این شهر را هگمتانه نامیدند و همدان صورت جدید هگمتانه است. استان همدان از لحاظ جمعیت، چهاردهمین و از لحاظ مساحت، بیست و سومین استان کشور محسوب می‌گردد. جمعیت آن بر پایهٔ سرشماری سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۱٬۷۵۸٬۲۶۸ نفر بوده‌است.[۱]
همدان با ۲۰٬۱۷۳ کیلومتر مربع وسعت، از سمت شمال به استان‌های زنجان و قزوین، از سمت جنوب به استان لرستان، از سمت شرق به استان مرکزی و از سمت غرب به استان‌های کردستان و کرمانشاه محدود شده‌است. این استان بین مدارهای ۳۳ درجه و ۵۹ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۴۸ دقیقهٔ عرض شمالی از خط استوا و ۴۷ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقهٔ طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته و شامل ۹شهرستان، ۲۵ بخش، ۳۰ شهر، ۷۳ دهستان و ۱۲۱۰ روستا است.[۳][۴]

مرکز استان همدان شهر همدان است. در سال ۱۳۵۲ استان همدان از فرمانداری کل زیر نظر وزارت کشور (تهران)تبدیل شد .[۵][۶]

بیشتر ساکنان استان، مسلمان و پیرو مذهب شیعه‌اند. در بعضی مناطق، مذهب اهل سنت و یارسان نیز وجود دارد، در ضمن اقلیت‌های مذهبی مانند، مسیحی، یهودی و بهایی نیز، به تعداد بسیار اندکی، ساکن هستند.
از عوامل مهم در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه یهودیان در شهر همدان آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مردخای است. این آرامگاه از مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان به‌شمار می‌رود.
از مذاهبی که در قانون اساسی به رسمیت شناخته نشده‌اند اما دارای پیروانی در استان همدان می‌باشند می‌توان به یارسان (اهل حق) و بهائیان اشاره نمود.

شهر همدان

زبان ارتباطی مردم استان همدان فارسی است.[۷][۸][۹] و زبان مرکز استان نیز فارسی با گویش همدانی می‌باشد.[۱۰]ترکان آذری بیشتر ساکنان شمال استان هستند.[۱۱]
در استان همدان زبان‌ها و گویش‌های گوناگونی رایج است که فارسی، ترکی، لری و کردی مهم‌ترین آن‌ها به‌شمار می‌روند، اقلیت‌ها به زبان ارمنی و عبری صحبت می‌کنند.[۱۱] ترکها به‌طور عمده در شمال، استان سکونت دارند [۱۲] [۱۳] و در شهرستان‌های رزن،[۱۴] کبودرآهنگ، قهاوند ،ازندریان ، گل تپه، درگزین ، بهار و فامنین[۱۵]و قسمت‌هایی از اسدآباد و بقیه جاهای استان به صورت پراکنده سکونت دارند. فارس ها در شهرستان همدان و روستاهای شمال اسدآباد و جوکار شهرستان ملایر، سکونت دارند.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰] لرها در شهرستان‌های جنوبی استان از قبیل نهاوند، ملایر، تویسرکان سکونت دارند. [۲۱] لرهای استان همدان به گویش ثلاثی صحبت می‌کنند. کردها هم عمدتاً در شهرستان اسدآباد و روستاهای آن زندگی می‌کنند.[۲۱]

وبگاه استانداری همدان اقوام ساکن این استان را اینگونه معرفی می‌کند:[۲۲]

سازمان امور عشایر ایران طبق سرشماری سال ۱۳۸۷ خورشیدی جمعیت عشایر ییلاقی این استان را ۱۱٫۵۰۰ نفر و ۳٫۰۰۰ خانواده معرفی می‌کند. همچنین جمعیت قشلاقی ساکن در این استان را ۹٫۸۸۱ نفر و ۱٫۸۶۷ خانوار معرفی می‌کند. همدان هجدهمین استان از نظر جمعیت عشایر است و یک درصد جمعیت این استان را عشایر تشکیل می‌دهند که ۹۵٫۰۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی این استان را در اختیار دارند. همچنین ۶۰٫۵ درصد از عشایر همدان باسواد هستند.[۲۳]

ایلات ایل زیار ، ترکاشوند، جمور، شاهسون‌ها، بغدادی، و طوایف یارمطاقلو، ظهرابی، نیازی، ملیجانی، مرشدی، رحمتی، ترکاشوند، سلیمانی، نظری، حسنوند، میرزاجان، خزایی، ولیزاده ساکن این استان بوده و طایفه شاهسون با ۲۱۴ خانوار بزرگترین طایفه ساکن در این استان است. همچنین طایفه مگسه با ۱۴۲ خانوار و طایفه کورانی با ۳۸ خانوار از بزرگترین طوایف ساکن در این استان به‌شمار می‌آیند.[۲۳]

شهرستان‌های همدان، اسدآباد، بهار، تویسرکان، ملایر و نهاوند از مهمترین سکونتگاه‌های عشایر در این استان به‌شمار می‌روند.[۲۳]

استان همدان با مساحت ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع، ۱/۲ درصد از مساحت کل کشور را در بر می‌گیرد، در حالی که ۲/۴۲ درصد از کل جمعیت کشور را در خود جای داده‌است. استان همدان در سال ۱۳۹۰، ۱٬۷۵۸٬۲۶۸ نفر سرشماری گردید. در این سال بعد خانوار ۵/۳ نفر، نسبت جنسی ۱۰۱، ۵۰/۲ درصد از جمعیت مرد، ۴۹/۸ درصد از جمعیت زن و میزان شهرنشینی ۵۹/۲ درصد بوده‌است. تراکم نسبی ۸۸ نفر در کیلومتر مربع استان همدان را در ردیف یکی از پرتراکم‌ترین استان‌های کشور قرار داده‌است. به‌ترتیب شهرستان‌های همدان، نهاوند، و بهار با تراکم‌های نسبی جمعیت ۲۱۰، ۱۱۸ و ۹۲ نفر در کیلومتر مربع پرتراکم‌ترین شهرستان‌های استان را تشکیل می‌دهند. برخورداری استان همدان از آب و هوای معتدل، زمین‌های هموار و حاصل‌خیز، کوهپایه‌ها، بهداشت و درمان از عوامل تراکم جمعیت بالاست. در همه جای استان، جمعیت به‌طور یکنواخت پراکنده نشده‌است. پرتراکم‌ترین شهرستان استان، همدان با ۱۵۶ نفر و کم‌تراکم‌ترین شهرستان استان، فامنین با ۳۲ نفر در کیلومتر مربع بوده‌است. از دلایل تراکم زیاد جمعیت در شهرستان همدان می‌توان به مرکزیت اداری و سیاسی استان، مهاجرپذیر بودن این شهرستان، مرکز خدمات رسانی، برخورداری از مراکز علمی و دانشگاهی، شرایط اشتغال بهتر، درآمد بیشتر و غیره اشاره نمود.
مهاجرت از روستا به شهر در زمره مهم‌ترین مسائل اجتماعی و اقتصادی استان به‌شمار می‌آید. بیکاری و نبود فرصت‌های شغلی، درآمد کم در بعضی نقاط روستایی، نداشتن زمین کشاورزی، کمبود امکانات و مشکلات زندگی در روستا، وابستگی فامیلی در شهر و غیره باعث شده تا روستائیان به شهرهای استان یا به خارج از استان مهاجرت کنند. البته نرخ موالید در استان بالاست، ولی به دلیل عدم توسعه اقتصادی، استان دچار مهاجرفرستی شده‌است، لذا استان همدان یک استان مهاجرفرست است. به جز شهرستان همدان که رشد جمعیت مثبت داشته در بقیه شهرستان‌های استان بین دهه ۸۵ ‒ ۱۳۷۵ رشد جمعیت منفی بوده‌است.

جمعیت استان در ۵ دهه گذشته (۸۵ ‒ ۱۳۳۵) از ۶۹۵٬۰۲۸ نفر در سال ۱۳۳۵ به۱٬۷۰۳٬۲۶۷ نفر در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته یعنی نزدیک به سه برابر شده‌است. بیش‌ترین آهنگ رشد بین ۱۳۳۵ تا ۱۳۶۵ بوده اما به‌علت مهاجرفرستی شدید از ۱۳۶۵ به بعد، رشد جمعیت روند کاهشی داشته‌است (رشد ۰/۱۵ درصد).

پوشاک مردم استان همدان شامل تن‌پوش‌ها، سرپوش‌ها و پای‌افزار است. با وجود این که چهار محور فرهنگی (فارس، ترک، لر، کرد) در استان قابل تمیز است، اما انواع و شیوه‌های پوشاک زنان و مردان مشابه است. بافت پارچه و کفش‌ها به خصوص گیوه پیش از ورود اجناس خارجی در روستاهای استان متداول بوده‌است. به ویژه گیوه‌های شهرستان ملایر که آجیده نامیده می‌شود و جزء دست بافت‌های استان به‌شمار می‌آید.[نیازمند منبع]

الگوی خوراک و مواد غذایی تشکیل دهنده آن، تابع انواع محصولات کشاورزی و بومی موجود در منطقه است. در رژیم غذایی اهالی استان معمولاً محصولات کشاورزی به صورت خشکبار و تازه استفاده می‌شود.
انواع آش شامل بروش، تله گنجی، کاچی، کلم قمری، بادمجان و آبگوشت، چنجه و نان‌ها شامل؛ گرده، کاک، کولره، ساجی، فتیر است.
از جمله غذاهای اصیل همدان نوعی آبگوشت به اسم بُز باش است که مواد اصلی آن گوشت و سبزیجات خشک است.
از انواع دیگر آبگوشت‌های اصیل استان همدان به اِیران شوربا و ترش شوربا می‌توان اشاره کرد.

اقسام شیرینی‌ها مانند: برساقی، سرجوق، باسلوق، و اگردک و پیکه چو و مرباها و ترشی‌ها نشان دهنده تنوع غذایی مردم است.

تحفه‌های استان همدان برای مسافران بسیار زیاد است که می‌توان به کماج، شیره انگور، کشمش، سیرتند، انگشت‌پیچ، قالی، گیوه، منبّت، عسل، نقل، گردو، سفال و سرامیک، خمیر صنل، حلواگردویی، روغن حیوانی، حلوا شکری، صنایع چرم، گیاهان دارویی، صابون محلی و قیسی اشاره کرد.

در استان همدان نیز هم‌چون دیگر نقاط ایران عید نوروز جایگاه ویژه‌ای دارد و همیشه با آداب و سنن خاصی برگزار می‌گردد. مردم با شروع ماه اسفند به خانه تکانی می‌پردازند و به استقبال عید و سال جدید می‌روند و نوروز عملاً از آخرین چهارشنبه سال آغاز می‌شود. در این شب مراسم دیگری نیز در قدیم مرسوم بوده‌است که از فالگوش ایستادن توسط زنان، قاشق زنی که به‌صورت پوشیده و پنهان بر در خانه‌های اهل محل انجام می‌شد و فال مهره که با خواندن شعرهای عامیانه و ملی همراه بود را می‌توان نام برد.
پس از تحویل سال معمولاً افراد کوچک‌تر خانواده به دیدار بزرگان فامیل می‌روند و آن‌ها نیز متقابلاً به بازدید آن‌ها می‌پردازند. یکی از مراسمی که در بین ترک‌های استان همدان در گذشته متداول بود نمایش‌های کوسا و گلین بود.[۲۵]

شهر همدان دارای ۴۸ هیئت ورزشی و دو تیم به نام‌های باشگاه فوتبال شهرداری همدان و باشگاه فوتبال پاس همدان به ترتیب در لیگ دسته اول و دوم فوتبال ایران است.[نیازمند منبع]

البته در سایر شهرستان های استان و استان همدان باشگاه فوتبال وجود دارد.اما به تازه کار هستند و یا در لیگ فوتبال استان همدان یا در رقابت های پایین کشوری.

ورزش باستانی در استان همدان دارای سابقه دیرینه‌ای است. خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی (۷۱۷–۶۴۸ ه‍.ق) در جامع التواریخ و عطاءالملک جوینی (۶۸۱–۶۲۳ ه‍.ق) در تاریخ جهانگشای جوینی شرحی در مورد سابقه پهلوانی در همدان نوشته و پیروزی و مبارزه پهلوان فیله همدانی با پهلوان بزرگ مغول را شرح داده‌اند. در حال حاضر شهر همدان دارای ۵ زورخانه است. زورخانه پهلوان علی میرزا زیر نظر اداره تربیت بدنی اداره می‌شود. همچنین زورخانه سعادت و زورخانه همه‌کسی (الوند سابق) از جمله زورخانه‌های قدیمی همدان هستند که قدمت آن‌ها به بیش از ۸۰ سال می‌رسد و همان بافت باستانی و گذشته را دارند.[نیازمند منبع]

نخستین ورزشگاه اسب سواری شهر همدان در سال ۱۳۵۴ شمسی در شمال غربی همدان، میدان قائم، ابتدای چهار باغ ارم، تأسیس شد. تیم سوارکاری جوانان همدانی، در سال ۱۳۷۹ به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران، در مسابقات جهانی هندوستان شرکت نمود و نایب قهرمان این دوره از مسابقات گردید. همچنین پیست سوارکاری دیگری نیز به نام باشگاه سوارکاری ابن‌سینا در شهر همدان دایر است و در زمینه آموزش سوارکاری و نگهداری اسب، برای افراد شش سال به بالا عضوگیری می‌نماید.

هاکی همدان در سال ۱۳۵۲ تشکیل شد و در همان سال در مسابقه مجموعه آزادی تهران مقام سوم را به دست آورد. اخیراً تیم هاکی زنان همدان نیز فعالیت خود را آغاز کرده‌است. تیم هاکی همدان هم‌اکنون یکی از پایگاه‌های مهم هاکی کشور است و تاکنون بیش از ۱۷ مقام قهرمانی، نایب قهرمانی و سومی کشور را به دست آورده‌است.

نخستین پیست اسکی همدان در سال ۱۳۵۴ در انتهای چهارباغ ارم، جنب پیست اسب‌سواری آغاز به کار کرد که بعدها هیئت اسکی در سال ۱۳۶۴ به علت بارش کم برف آن را به منطقه تاریک‌دره واقع در دامنه الوندکوه و ۱۰ کیلومتری جنوب همدان، منتقل کرد. پیست اسکی تاریک دره در بین پیست‌های اسکی ایران کمترین مسافت را تا مرکز شهر دارد. ورزشکاران این رشته در همدان توانسته‌اند در مسابقات کشوری به مقامی انفرادی و تیمی قابل توجهی دست یابند.

در رشته ورزشی کشتی استان همدان ورزشکاران پر افتخاری دارد. تختی، همچنین افرادی چون صادق گودرزی، برادران جوکار، جمال میرزایی، مهران میرزایی، محمدحسین سلطانی و سعید ابراهیمی جزو نامداران کشتی این استان به‌شمار می‌روند.

از اماکن ورزشی می‌توان به ورزشگاه شهید مفتح، ورزشگاه شهدای قدس (که قدمتی ۵۰ ساله دارد)، مجموعه ورزشی تختی و ورزشگاه ملت همدان، اشاره کرد.

استان همدان یکی از استان‌های غربی کشور است که استان‌های هم‌جوار شمالی، شرقی، جنوبی و غربی آن به ترتیب زنجان، قزوین، مرکزی، لرستان، کردستان و کرمانشاه می‌باشند.

استان همدان بین ʺ۱۱ ʹ۵۹ ˚۳۳ تا ʺ۲۷ʹ۴۴˚۳۵ عرض شمالی و ʺ۲۳ ʹ۴۴ ˚۴۷ تا ʺ۵۱ ʹ۲۷ ˚۴۹ طول شرقی قرار دارد. مساحت این استان ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع است.

استان همدان از استان‌های کوهستانی، مرتفع، سرد و بادخیز کشور محسوب می‌شود. ناهمواری‌ها در استان همدان به شکل‌های مختلف ایجاد شده‌است که عامل مهم این تغییر شکل ناهمواری‌ها، وجود آب‌های روان است که در استان همدان جاری هستند، به‌طوری‌که این آب‌ها در برخی مناطق مرتفع با تخریب ارتفاعات و انباشتن آبرفت‌ها در مناطق پست سبب کاهش ارتفاع کوه‌ها، ایجاد دشت‌ها و دره‌های زیادی شده‌اند. در برخی مناطق نیز، شدت عمل آب‌های روان به حدی بوده‌است که شکل ناهمواری‌ها به کل عوض کرده و باعث معکوس شدن شکل ناهمواری‌ها شده‌است، به‌طوری‌که کوه را به دره تبدیل کرده و درهٔ عمیق دوره‌های گذشته، را به صورت کوه درآورده است.[۲۸]

ارتفاعات استان همدان، بیشتر در جهت شمال غربی جنوب شرقی و در شمال، مرکز و جنوب قرار گرفته‌اند و هر یک از این ارتفاعات، شامل بخشی از کوه‌های مختلف ایران است:

دشت‌های استان در دو نوع دشت‌های تراکمی و دشت‌های فرسایشی یا دشت‌های کاوشی دسته‌بندی می‌شوند. دشت‌های تراکمی در اثر انباشت آبرفت‌ها در مناطق پست به وجود آمده‌اند و دشت‌های فرسایشی نیز در اثر تخریب و جا به جایی مواد سازندهٔ کوه‌ها و ارتفاعات به وجود آمده‌اند. در کوهستان الوند، دشت‌های کوچکی وجود دارد، که سطح آن‌ها از چمن زار پوشیده شده و چشمه‌های زیادی در آن‌ها جاری است و با توجه به اینکه از سطوح مسطحی برخوردارند، به صورت محل استراحت و اتراق کوهنوردان درآمده‌اند. از این دشت‌های کوچک می‌توان به میدان میشان، تخت نادر، چمن شاه نظر و تخت رستم اشاره کرد.[۲۸]

رودهای استان همدان که از چشمه‌سارها و کوه‌های استان تغذیه می‌شوند، معمولاً در فصل تابستان با افزایش دمای هوا، به جز رود گاماسیاب و سیمینه‌رود، سایر رودها خشک یا به پایین‌ترین سطح آب‌دهی خود می‌رسند. مهم‌ترین رودهای استان همدان عبارتند از: رود قره‌چای، رود تلوار، رود سیمینه‌رود، رود خاکو، رود دره مرادبیگ، رود عباس‌آباد، رود گردنهٔ اسدآباد، رود همه‌کسی و رود ارزانفود.[۲۸]

آب وهوای استان، تحت تأثیر عرض جغرافیایی، ارتفاع، مکان، امتداد کوه‌ها و فاصله از دریاست. به‌طور کلی آب و هوای استان در نتیجه وجود کوه‌های مرتفع، رودخانه‌ها و پستی و بلندی‌های زیاد، به شدت متغیر است. زمستان‌های این استان سرد، پر برف و باران و در تابستان‌ها دما معتدل است. توده‌های هوایی که استان را تحت تأثیر قرار می‌دهند:

در استان همدان با وجود بارندگی سالانه ۳۴۳ میلی‌متری بیابان وجود ندارد ولی در برخی مناطق آن پدیدهٔ کویری شدن خاک‌ها اتفاق افتاده‌است. قسمتی از زمین‌های استان در بخش قهاوند، زمین‌های کویری و شوره‌زار تشکیل می‌دهد.[نیازمند منبع]

در استان پوشش گیاهی به‌صورت جنگل متراکم وجود ندارد ولی پوشش گیاهی جنگلی در سطوح محدود و پراکنده مشاهده می‌شود. این پوشش گیاهی جنگلی از نظر وضعیت به دو دسته جنگل‌های تنک و جنگل‌های مخروبه تقسیم می‌شود. جنگل‌های تنک به مساحت ۲۰۵ هکتار در گیان و زرین باغ در شهرستان نهاوند و جنگل‌های مخروبه به مساحت ۵۲۶۶ هکتار در ارتفاعات گرو در شهرستان نهاوند و بخشی نیز در شهرستان‌های تویسرکان، ملایر و همدان و شهر صالح آباد مشاهده می‌شود.[نیازمند منبع]

از گونه‌های درختی این جنگل‌ها می‌توان به بلوط، کیکم (افرا جنگلی)، داغداغان، گلابی وحشی و زبان گنجشک و از گونه‌های درختچه‌ای به بادام کوهی، ارژن، دافنه و سماق اشاره کرد.

امروزه با توجه به افزایش جمعیت، نیاز بیشتری به فراورده‌های دامی احساس می‌شود. از طرفی کیفیت و کمیّت علوفه در سطح مراتع، می‌تواند منبع بسیار مناسبی برای تأمین غذای مورد نیاز دام باشد؛ بنابراین، نقش مراتع در تأمین مواد غذایی از اهمیت بالایی برخورداراست.[نیازمند منبع]

با توجه به عکس‌های هوایی و ماهواره‌ای تخمین زده می‌شود که وسعت مراتع استان در حدود ۹۰۰ هزار هکتار می‌باشد که۵/۴۶ درصد مساحت استان را به‌خود اختصاص داده می‌دهد. این مراتع در سرتاسر استان پراکنده‌اند و گونه‌های گیاهی بسیار متنوعی در آن‌ها دیده می‌شود.

موقعیت مناسب جغرافیایی استان همدان در ناحیه کوهستانی غرب کشور و شرایط آب و هوایی و پوشش گیاهی آن موجب شده که از گذشته دور شرایط مساعدی برای پیدایش زیستگاه انواع حیات جانوری فراهم شود که متأسفانه در چند دهه اخیر عواملی از قبیل حضور شکارچیان غیرمجاز، خشکسالی‌های ناشی از تغییرات ناگهانی اقلیم، کم شدن آب تالاب‌ها و رودخانه‌ها، چرای بیش از حد و خارج از فصل دام‌ها در مراتع، صدمات جبران‌ناپذیری را به حیات جانوری استان وارد کرده‌است.

استان همدان در حال حاضر، دارای ۶ منطقه محافظت شده‌است که عبارتند از: گلپرآباد، خانگُرمَز، لشگردر، شراء، آلموبلاغ، ملوسان و دو منطقه شکار ممنوع شیرین سو و آق‌گؤل. استان همدان با دارا بودن شش منطقه حفاظت شده ودو منطقه شکار ممنوع، زیستگاه بیش از ۲۱ گونه پستاندار، ۱۵۱ گونه پرنده، ۱۸ گونه خزنده و ۱۵۴۰ گونه گیاه است. گونه‌های شاخص و پراهمیت جانوری این استان عبارتند از: قوچ و میش ارمنی، کَل و بز وحشی، عقاب طلایی، میش مرغ و پرستوی دریایی نوک کاکایی.

منطقهٔ حفاظت شده خان گؤرمز در ۳۴ کیلومتری غرب شهرستان تویسرکان واقع شده و دارای گونه‌های منحصربه‌فرد گیاهی و جانوری از جمله، کَل و بز است که از لحاظ ملی و بین‌المللی معروف بوده و هرساله تعداد قابل توجهی علاقه‌مندان طبیعت از این منطقه دیدن می‌نمایند.

شهر همدان

منطقهٔ حفاظت شدهٔ لشگردر در جنوب شرقی شهر ملایر و در محاصره ۱۴ روستای مجاور از جمله جوزان، مانیزان، فروز، ازناوله، زنگنه و احمد روغنی است و به لحاظ طبیعت مساعد از نظر آب، پوشش گیاهی و شرایط اقلیمی، همواره زیستگاه مناسبی برای جانوران و پرندگان بوده‌است.

همدان از دیرباز قطب وجود سبزیجات و گیاهان مختلف دارویی و خوراکی بوده‌است و با فرارسیدن فصل بهار دامنه‌های الوند همدان و سایر کوه‌ها شاهد رویش گیاهان و سبزیجات زیادی از جمله شنگ، بنفشه، گزنه، بابونه، غازیاغی، گیلاخه، کنگر، کاسنی و غیره است. اما در سال‌های اخیر هم‌زمان با رشد گیاهان و سبز شدن گونه‌های گیاهی مختلف در این مناطق، پای عده‌ای سودجو که اغلب افراد بیکار و مهاجر هستند به این دامنه‌ها گشوده شده و آن‌ها با توجه به رویکرد مردم همدان به مصرف برخی سبزیجات کوهی همانند ریواس و کنگر، با برداشت بی‌حد و حصر و غیراصولی به قلع‌وقمع گونه‌های یادشده می‌پردازند. این افراد با هجوم و سرازیر شدن به دامنه‌های کوهستان‌های همدان و پرنمودن کیسه‌های خود از گیاهان و سبزیجات کوهی آن هم به صورت ریشه کن نمودن آن‌ها و با برداشت بی‌رویه و بدون رعایت شرایط خاص رشد این گیاهان به تخریب عرصه‌های زیستی این گیاهان می‌پردازند و آن‌ها را در میادینی همانند میدان امام همدان، خیابان باباطاهر و … به فروش می‌رسانند و هیچ مرجعی، نظارت و توجهی بر عملکرد آن‌ها ندارد و این قبیل افراد با خاطری آسوده به کار خود همچنان ادامه می‌دهند. کارشناسان معتقدند که باید از تخریب منابع حیاتی و پوشش گیاهی دامنه‌های الوند که می‌تواند باعث بهبود وضعیت اقلیم همدان گردد، جلوگیری شود چرا که این مناطق با اندک توجه می‌تواند به یکی از جاذبه‌های تفریحی همدان مبدل گردد.[۳۰]

استان همدان به دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی، کیفیت مناسب آب و هوا، خاک مناسب و وجود نیروی خلاق و فعال، دارای قابلیت‌های تولیدی فراوان در زمینه محصولات کشاورزی بوده و به گونه‌ای که می‌تواند علاوه بر تأمین نیازهای داخلی استان بخشی از نیازهای سایر مناطق را در زمینه محصولات کشاورزی بر طرف نماید به‌طوری‌که استان همدان در تولید [گردو]، سیر و سیب زمینی رتبه اول کشور را دارد.[۳۱] و در تولید انگور رتبه سوم و در تولید کشمش رتبه دوم را به خود اختصاص داده‌است.[۳۲] استان همدان همچنین رتبه سوم تولید گیاهان دارویی، رتبه چهارم تولید شلیل و قارچ خوراکی، رتبه پنجم تولید آلو و هلو، رتبه ششم آلبالو و رتبه هشتم سیب و زعفران را در کشور دارا است. گیاهان دارویی استان شامل رازیانه، کالاندولا یا گل همیشه بهار، آویشن و گشنیز است که عمدتاً در شهرستان‌های نهاوند و رزن کشت می‌شود، به‌طوری‌که شهرستان نهاوند ۶۷ درصد گیاه دارویی گشنیز در کشور را تولید می‌کند و در این زمینه مقام اول را در کشور دارا است.[۳۳][۳۴] همچنین در تولید گندم هم استان همدان دارای رتبهٔ سوم است.[۳۵] این استان در تولید محصولات کشاورزی در میان ۱۰ استان برتر کشور قرار دارد و در بین استان‌های مجاور و همسایهٔ خود رتبهٔ اول را دارد.[۳۶] به لحاظ سطح زیر کشت محصولات باغی شهرستان ملایر با دارا بودن ۲۸ درصد مساحت باغات و ۳۸ درصد تولیدات باغبانی رتبه نخست، شهرستان نهاوند با دارا بودن ۱۸ درصد مساحت باغات و ۱۹ درصد تولیدات باغی رتبه دوم و شهرستان همدان نیز با دارا بودن ۱۳ درصد مساحت باغات و ۱۲ درصد تولیدات باغی رتبه سوم را در استان دارا است.[۳۳]

استان همدان به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی در غرب کشور به عنوان پخش‌کننده ترافیک در منطقهٔ غرب کشور به‌شمار می‌آید به‌طوری‌که ترافیک ۸ استان از استان همدان عبور می‌کند و این استان ۷۰ درصد ترافیک غرب کشور را تحمل می‌کند

ایستگاه‌های راه‌آهن استان در شهرهای همدان ، ملایر .و فیروزان قرار دارد.[۳۷]

این استان با داشتن بیش از پنج هزار کیلومتر انواع راه و بزرگراه و ۸۵ کیلومتر از آزاد راه همدان ساوه نقشی راهبردی و تعیین‌کننده در غرب کشور دارد.[۳۸]

استان همدان از مناطقی است که فراورده‌های دستی آن از شهرتی بسزا در سطح کشور برخوردار است و حتی برخی از صنایع دستی آن مانند صنعت سفالگری اهمیت صادراتی و جهانی دارد. این نوع صنایع دستی، علاوه برجنبه مصرفی، از ویژگی‌های هنری برخوردارند که به صورت طرح‌ها، نقوش و رنگ‌های گوناگون متجلی می‌شوند به‌طوری‌که استان همدان به لحاظ تنوع تولیدات صنایع دستی رتبه دوم تنوع تولیدات صنایع دستی کشور را به خود اختصاص داده‌است.[۳۹] برجسته‌ترین صنعت دستی استان، سفالگری و سرامیک‌سازی است که مرکز عمده آن لالجین در ۲۰ کیلومتری شهر همدان است. پیشینه سفال‌سازی در لالجین نزدیک به ۷۰۰ سال برآورد شده‌است به همین دلیل لالجین به پایتخت سفال ایران معروف است و در یونسکو ثبت جهانی شده است.[۴۰][۴۱]

همچنین ملایر به عنوان شهر ملی مبل و منبت در لیست شهرهای صنایع‌دستی کشور ثبت شد.[۴۲]

دراستان همدان به دلیل فراوانی درختان گردو صنعت و مبل و منبت در شهرستان‌های ملایر، تویسرکان و نهاوند از رونق خوبی برخوردار است و بخش قابل توجهی از اقتصاد این شهرستان‌ها به آن وابسته است. در استان همدان ۸۰۰۰ کارگاه مبل و منبت وجود دارد و ۱۵۰۰۰ نفر در آن‌ها مشغول به کار هستند[۴۳] به‌طوری‌که فقط ۶۰ درصد مبل و منبت کشور در شهرستان ملایر دراستان همدان تولید می‌شود و در این زمینه می‌توان گفت که استان همدان رتبه اول را در کشور دارا می‌باشد.[۴۴] رشته مبل و منبت به نام همدان در فهرست آثار صنایع دستی کشور به ثبت ملی رسیده‌است.[۴۵]
از دیگر صنایع دستی چشمگیر استان همدان می‌توان به مرواربافی یا همان سبدبافی اشاره کرد که این صنعت دستی در شهرستان ملایر رواج دارد. وجود ترکه‌های چوبی با کیفیت و مرغوب در این شهرستان از عوامل مؤثر در رشد این صنعت دستی در شهرستان ملایر است. به دلیل همین کیفیت مناسب ترکه‌های ملایر هنرمندانی که دراستان‌های شمالی کشور به این صنعت دستی اشتغال دارند چوب مورد نیاز خود را از شهرستان ملایر تأمین می‌کنند. این ترکه‌ها در روستاهای گوراب، داویجان، می آباد و حرم آباد از توابع ملایر توسط کشاورزان کاشته می‌شود. مروار بافی ملایر پس از سفال لالجین رتبه دوم صادرات صنایع دستی استان همدان را به خارج از کشور به خود اختصاص داده‌است.[۴۶]

در گذشته‌ای نه چندان دور چرم تولیدی در همدان به علت کیفیت و کمیت خاص آن مشهورترین و مرغوب‌ترین چرم در سراسر کشور شمرده می‌شد و آوازه کیفیت آن به کشورهای دیگر نیز رسیده بود. در گذشته در شهر همدان سه دباغ‌خانه وجود داشت. دباغ‌خانه سنگ شیر، دباغ‌خانه قانتور واقع در بلوار سفید آبی و دباغ‌خانه آقایی واقع در بلوار سفید آبی. متأسفانه پس از گذشت زمان دباغ‌خانه سنگ شیر و قانتور به مرور تعطیل و از بین رفته‌اند.

مهم‌ترین دانشگاه‌های در سطح استان همدان

استان همدان به دلیل موقعیت زمین‌شناسی خاص خود به لحاظ معدنی بسیار غنی است به‌طوری‌که علی‌رغم وسعت کم نسبت به سایر استان‌ها رتبهٔ هشتم ذخایر معدنی را در کشور به خود اختصاص داده‌است.[۴۹] وجود ۲۷۱ معدن فعال در استان همدان از جمله معادن سیلیس، فلدسپات، معادن غنی لاشه آهکی، سنگ آهن، پگماتیت، میکا، آندالوزیت، گارنت، انواع گرانیتها، پوزولان، پوکه معدنی، دولومیت، تراورتن، تالک، شن و ماسه و لاشه ساختمانی سبب شده تا همدان به عنوان یک استان معدن خیز به‌شمار آید. ۲۸ نوع ماده معدنی در استان همدان وجود دارد که کشف معادن آندالوزیت و یاقوت کبود از مواردی است که نشان می‌دهد استان همدان در این زمینه استعدادهای فراوانی برای سرمایه‌گذاری دارد. یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون تن ذخایر قطعی معادن در استان همدان است.[۵۰] استان همدان تنها دارندهٔ معادن یاقوت کبود در کشور است که این معادن در جنوب شهرستان همدان واقع شده‌است، همچنین استان همدان با ذخیره تقریبی ۷۰ میلیون تن آندالوزیت شیست دارنده بزرگترین ذخایر و تنها تولیدکننده آندالوزیت فرآوری شده در کشور است که آندالوزیت در صنایع نسوز مصرف می‌شود.[۵۱] ذخایر سیلیس استان همدان از جمله بهترین ذخایر سیلیس کشور است که نیاز واحدهای تولید شیشه و کریستال را تأمین می‌کند که عمده معادن سیلیس این استان در شهرستان ملایر قرار دارند. معادن دولومیت استان همدان که عمدتاً در شهرستان نهاوند و بخشی از تویسرکان واقع هستند تأمین‌کننده نیاز واحدهای تولیدی کشور از جمله صنایع نسوز، کاشی و شیشه می‌باشند. معادن فلدسپات استان همدان در شهرستان ملایر واقع شده و علاوه بر آن در شهرستان‌های اسدآباد و رزن نیز ذخایری از این ماده معدنی کشف شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌است و مورد مصرف عمده فلدسپات در صنایع کاشی و سرامیک است.[۵۱] استان همدان غنی‌ترین و استثنائی‌ترین سنگ‌های تزئینی ایران را دارد که این سنگ‌ها در دو نوع گرانیت تیره مثل گابرو و گرانیت خاکستری یافت می‌شوند در جنوب شرق شهرستان ملایر معادن روی و سرب آهنگران وجود دارد. معادن سنگ آهن استان همدان عمدتاً در شهرستان بهار و در روستاهای بابا علی و همه کسی واقع شده‌است و خوراک ذوب آهن غرب کشور در اسدآباد را تأمین می‌کند. در شهرستان رزن اندیس‌های متعددی از مس به صورت رگه‌ای وجود دارد. در شهرستان همدان هم در مناطقی مثل دره سیلوار وجود منابع گرافیت ثابت شده‌است. همچنین در مناطقی مثل منگاوی، دره سیمین، دره گنجامه و حیدره پشت شهر طلا با عیار قابل قبول تشخیص شده‌است ولی هنوز از نظر اقتصادی ارزیابی دقیق صورت نگرفته‌است.[۵۲]

اسدآباد.mw-parser-output .div-col{margin-top:0.3em;column-width:30em}.mw-parser-output .div-col-small{font-size:90%}.mw-parser-output .div-col-rules{column-rule:1px solid #aaa}.mw-parser-output .div-col dl,.mw-parser-output .div-col ol,.mw-parser-output .div-col ul{margin-top:0}.mw-parser-output .div-col li,.mw-parser-output .div-col dd{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}

۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸ ۹ ۱۰ ۱۱ ۱۲ ۱۳ ۱۴ ۱۵ ۱۶ ۱۷ ۱۸ ۱۹ ۲۰ ۲۱ ۲۲ ۲۳ ۲۴ ۲۵ ۲۶ ۲۷ ۲۸ ۲۹ ۳۰

تپه‌حصارساکز (سکاها و مادها) شهر سوخته سامنات ابان نوش‌آباد صددروازه آساک آرتاکوانا ابیورد ارگ بم سوزیانا کامبادن سیمره شاپورخواست نیم‌ور کرج ابودلف چهرآزادگان باسمنج ایزیرتو اکسین اصطخر بیشاپور تخت جمشید پیشیاوادا تموکن تخت‌طاووس شهر گور بندر سی‌نیز ارجان دارابگرد

دامغانسقز زابل پیشوا (تهران) انار (کرمان) کاشان دامغان قوچان هرات درگز بم شوش کرمانشاه دره‌شهر (ایلام) خرم‌آباد محلات (مرکزی) آستانه (مرکزی) گلپایگان تبریز بوکان (آذربایجان غربی) اهواز مرودشت (فارس)کازرون مرودشت (فارس) کوه‌های زاگرس بوشهرمرودشت (فارس) فیروزآباد بندر دیلم بهبهان داراب

۳۱ ۳۲ ۳۳ ۳۴ ۳۵ ۳۶ ۳۷ ۳۸ ۳۹ ۴۰ ۴۱ ۴۲ ۴۳ ۴۴ ۴۵ ۴۶ ۴۷ ۴۸ ۴۹ ۵۰ ۵۱ ۵۲ ۵۳ ۵۴ ۵۵ ۵۶ ۵۷ ۵۸ ۵۹ ۶۰

هوشنگان مرو نسا گرگانج تیسفون سلوکیه وه‌اردشیر سیراف راگا (ری باستان) شهر باستانی پاسارگاد تخت سلیمان بلخ باستان حلوان شهر قدیم نیشابور شهر قدیم جرجان هگمتانه انشان الموت طوس دقیانوس گندی‌شاپور تن‌اردشیر تون اسپهبد معبد لائودیسه دهانه غلامان (زرک – زرنکای) لور ترشیز کشمر کنابد

هفشجان-شهرکرد ماری (ترکمنستان) عشق‌آباد خوارزم (ازبکستان) سلمان پاک (عراق) استان بابل (عراق) استان بابل (عراق) بندر کنگان شهر ری پاسارگاد تکاب (آذربایجان غربی) بلخ (افغانستان) سرپل ذهاب نیشابور گنبدکاووس همدان سپیدان (فارس) الموت (قزوین) مشهد جیرفت (کرمان) دزفول قطیف (عربستان) فردوس (خراسان جنوبی) گیلان نهاوند نزدیک زابل اندیمشک کاشمر کاشمر گناباد

---

خلاصه گزارش فایل جغرافیایی سال ۱۳۹۷

صفحه‌ها برای ویرایشگران خارج‌شده از سامانه بیشتر بدانید

استان همدان یکی از استان‌های ایران است. مرکز این استان، شهر باستانی هگمتانه پایتخت غرب کشور در که هرودوت تاریخ بنای آن را در سدهٔ هشتم پیش از میلاد در دوران مادها به‌دست دیاکو ذکر کرده‌است. مادها این شهر را هگمتانه نامیدند و همدان صورت جدید هگمتانه است. استان همدان از لحاظ جمعیت، چهاردهمین و از لحاظ مساحت، بیست و سومین استان کشور محسوب می‌گردد. جمعیت آن بر پایهٔ سرشماری سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۱٬۷۵۸٬۲۶۸ نفر بوده‌است.[۱]
همدان با ۲۰٬۱۷۳ کیلومتر مربع وسعت، از سمت شمال به استان‌های زنجان و قزوین، از سمت جنوب به استان لرستان، از سمت شرق به استان مرکزی و از سمت غرب به استان‌های کردستان و کرمانشاه محدود شده‌است. این استان بین مدارهای ۳۳ درجه و ۵۹ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۴۸ دقیقهٔ عرض شمالی از خط استوا و ۴۷ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقهٔ طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته و شامل ۹شهرستان، ۲۵ بخش، ۳۰ شهر، ۷۳ دهستان و ۱۲۱۰ روستا است.[۳][۴]

مرکز استان همدان شهر همدان است. در سال ۱۳۵۲ استان همدان از فرمانداری کل زیر نظر وزارت کشور (تهران)تبدیل شد .[۵][۶]

بیشتر ساکنان استان، مسلمان و پیرو مذهب شیعه‌اند. در بعضی مناطق، مذهب اهل سنت و یارسان نیز وجود دارد، در ضمن اقلیت‌های مذهبی مانند، مسیحی، یهودی و بهایی نیز، به تعداد بسیار اندکی، ساکن هستند.
از عوامل مهم در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه یهودیان در شهر همدان آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مردخای است. این آرامگاه از مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان به‌شمار می‌رود.
از مذاهبی که در قانون اساسی به رسمیت شناخته نشده‌اند اما دارای پیروانی در استان همدان می‌باشند می‌توان به یارسان (اهل حق) و بهائیان اشاره نمود.

شهر همدان

زبان ارتباطی مردم استان همدان فارسی است.[۷][۸][۹] و زبان مرکز استان نیز فارسی با گویش همدانی می‌باشد.[۱۰]ترکان آذری بیشتر ساکنان شمال استان هستند.[۱۱]
در استان همدان زبان‌ها و گویش‌های گوناگونی رایج است که فارسی، ترکی، لری و کردی مهم‌ترین آن‌ها به‌شمار می‌روند، اقلیت‌ها به زبان ارمنی و عبری صحبت می‌کنند.[۱۱] ترکها به‌طور عمده در شمال، استان سکونت دارند [۱۲] [۱۳] و در شهرستان‌های رزن،[۱۴] کبودرآهنگ، قهاوند ،ازندریان ، گل تپه، درگزین ، بهار و فامنین[۱۵]و قسمت‌هایی از اسدآباد و بقیه جاهای استان به صورت پراکنده سکونت دارند. فارس ها در شهرستان همدان و روستاهای شمال اسدآباد و جوکار شهرستان ملایر، سکونت دارند.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰] لرها در شهرستان‌های جنوبی استان از قبیل نهاوند، ملایر، تویسرکان سکونت دارند. [۲۱] لرهای استان همدان به گویش ثلاثی صحبت می‌کنند. کردها هم عمدتاً در شهرستان اسدآباد و روستاهای آن زندگی می‌کنند.[۲۱]

وبگاه استانداری همدان اقوام ساکن این استان را اینگونه معرفی می‌کند:[۲۲]

سازمان امور عشایر ایران طبق سرشماری سال ۱۳۸۷ خورشیدی جمعیت عشایر ییلاقی این استان را ۱۱٫۵۰۰ نفر و ۳٫۰۰۰ خانواده معرفی می‌کند. همچنین جمعیت قشلاقی ساکن در این استان را ۹٫۸۸۱ نفر و ۱٫۸۶۷ خانوار معرفی می‌کند. همدان هجدهمین استان از نظر جمعیت عشایر است و یک درصد جمعیت این استان را عشایر تشکیل می‌دهند که ۹۵٫۰۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی این استان را در اختیار دارند. همچنین ۶۰٫۵ درصد از عشایر همدان باسواد هستند.[۲۳]

ایلات ایل زیار ، ترکاشوند، جمور، شاهسون‌ها، بغدادی، و طوایف یارمطاقلو، ظهرابی، نیازی، ملیجانی، مرشدی، رحمتی، ترکاشوند، سلیمانی، نظری، حسنوند، میرزاجان، خزایی، ولیزاده ساکن این استان بوده و طایفه شاهسون با ۲۱۴ خانوار بزرگترین طایفه ساکن در این استان است. همچنین طایفه مگسه با ۱۴۲ خانوار و طایفه کورانی با ۳۸ خانوار از بزرگترین طوایف ساکن در این استان به‌شمار می‌آیند.[۲۳]

شهرستان‌های همدان، اسدآباد، بهار، تویسرکان، ملایر و نهاوند از مهمترین سکونتگاه‌های عشایر در این استان به‌شمار می‌روند.[۲۳]

استان همدان با مساحت ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع، ۱/۲ درصد از مساحت کل کشور را در بر می‌گیرد، در حالی که ۲/۴۲ درصد از کل جمعیت کشور را در خود جای داده‌است. استان همدان در سال ۱۳۹۰، ۱٬۷۵۸٬۲۶۸ نفر سرشماری گردید. در این سال بعد خانوار ۵/۳ نفر، نسبت جنسی ۱۰۱، ۵۰/۲ درصد از جمعیت مرد، ۴۹/۸ درصد از جمعیت زن و میزان شهرنشینی ۵۹/۲ درصد بوده‌است. تراکم نسبی ۸۸ نفر در کیلومتر مربع استان همدان را در ردیف یکی از پرتراکم‌ترین استان‌های کشور قرار داده‌است. به‌ترتیب شهرستان‌های همدان، نهاوند، و بهار با تراکم‌های نسبی جمعیت ۲۱۰، ۱۱۸ و ۹۲ نفر در کیلومتر مربع پرتراکم‌ترین شهرستان‌های استان را تشکیل می‌دهند. برخورداری استان همدان از آب و هوای معتدل، زمین‌های هموار و حاصل‌خیز، کوهپایه‌ها، بهداشت و درمان از عوامل تراکم جمعیت بالاست. در همه جای استان، جمعیت به‌طور یکنواخت پراکنده نشده‌است. پرتراکم‌ترین شهرستان استان، همدان با ۱۵۶ نفر و کم‌تراکم‌ترین شهرستان استان، فامنین با ۳۲ نفر در کیلومتر مربع بوده‌است. از دلایل تراکم زیاد جمعیت در شهرستان همدان می‌توان به مرکزیت اداری و سیاسی استان، مهاجرپذیر بودن این شهرستان، مرکز خدمات رسانی، برخورداری از مراکز علمی و دانشگاهی، شرایط اشتغال بهتر، درآمد بیشتر و غیره اشاره نمود.
مهاجرت از روستا به شهر در زمره مهم‌ترین مسائل اجتماعی و اقتصادی استان به‌شمار می‌آید. بیکاری و نبود فرصت‌های شغلی، درآمد کم در بعضی نقاط روستایی، نداشتن زمین کشاورزی، کمبود امکانات و مشکلات زندگی در روستا، وابستگی فامیلی در شهر و غیره باعث شده تا روستائیان به شهرهای استان یا به خارج از استان مهاجرت کنند. البته نرخ موالید در استان بالاست، ولی به دلیل عدم توسعه اقتصادی، استان دچار مهاجرفرستی شده‌است، لذا استان همدان یک استان مهاجرفرست است. به جز شهرستان همدان که رشد جمعیت مثبت داشته در بقیه شهرستان‌های استان بین دهه ۸۵ ‒ ۱۳۷۵ رشد جمعیت منفی بوده‌است.

جمعیت استان در ۵ دهه گذشته (۸۵ ‒ ۱۳۳۵) از ۶۹۵٬۰۲۸ نفر در سال ۱۳۳۵ به۱٬۷۰۳٬۲۶۷ نفر در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته یعنی نزدیک به سه برابر شده‌است. بیش‌ترین آهنگ رشد بین ۱۳۳۵ تا ۱۳۶۵ بوده اما به‌علت مهاجرفرستی شدید از ۱۳۶۵ به بعد، رشد جمعیت روند کاهشی داشته‌است (رشد ۰/۱۵ درصد).

پوشاک مردم استان همدان شامل تن‌پوش‌ها، سرپوش‌ها و پای‌افزار است. با وجود این که چهار محور فرهنگی (فارس، ترک، لر، کرد) در استان قابل تمیز است، اما انواع و شیوه‌های پوشاک زنان و مردان مشابه است. بافت پارچه و کفش‌ها به خصوص گیوه پیش از ورود اجناس خارجی در روستاهای استان متداول بوده‌است. به ویژه گیوه‌های شهرستان ملایر که آجیده نامیده می‌شود و جزء دست بافت‌های استان به‌شمار می‌آید.[نیازمند منبع]

الگوی خوراک و مواد غذایی تشکیل دهنده آن، تابع انواع محصولات کشاورزی و بومی موجود در منطقه است. در رژیم غذایی اهالی استان معمولاً محصولات کشاورزی به صورت خشکبار و تازه استفاده می‌شود.
انواع آش شامل بروش، تله گنجی، کاچی، کلم قمری، بادمجان و آبگوشت، چنجه و نان‌ها شامل؛ گرده، کاک، کولره، ساجی، فتیر است.
از جمله غذاهای اصیل همدان نوعی آبگوشت به اسم بُز باش است که مواد اصلی آن گوشت و سبزیجات خشک است.
از انواع دیگر آبگوشت‌های اصیل استان همدان به اِیران شوربا و ترش شوربا می‌توان اشاره کرد.

اقسام شیرینی‌ها مانند: برساقی، سرجوق، باسلوق، و اگردک و پیکه چو و مرباها و ترشی‌ها نشان دهنده تنوع غذایی مردم است.

تحفه‌های استان همدان برای مسافران بسیار زیاد است که می‌توان به کماج، شیره انگور، کشمش، سیرتند، انگشت‌پیچ، قالی، گیوه، منبّت، عسل، نقل، گردو، سفال و سرامیک، خمیر صنل، حلواگردویی، روغن حیوانی، حلوا شکری، صنایع چرم، گیاهان دارویی، صابون محلی و قیسی اشاره کرد.

در استان همدان نیز هم‌چون دیگر نقاط ایران عید نوروز جایگاه ویژه‌ای دارد و همیشه با آداب و سنن خاصی برگزار می‌گردد. مردم با شروع ماه اسفند به خانه تکانی می‌پردازند و به استقبال عید و سال جدید می‌روند و نوروز عملاً از آخرین چهارشنبه سال آغاز می‌شود. در این شب مراسم دیگری نیز در قدیم مرسوم بوده‌است که از فالگوش ایستادن توسط زنان، قاشق زنی که به‌صورت پوشیده و پنهان بر در خانه‌های اهل محل انجام می‌شد و فال مهره که با خواندن شعرهای عامیانه و ملی همراه بود را می‌توان نام برد.
پس از تحویل سال معمولاً افراد کوچک‌تر خانواده به دیدار بزرگان فامیل می‌روند و آن‌ها نیز متقابلاً به بازدید آن‌ها می‌پردازند. یکی از مراسمی که در بین ترک‌های استان همدان در گذشته متداول بود نمایش‌های کوسا و گلین بود.[۲۵]

شهر همدان دارای ۴۸ هیئت ورزشی و دو تیم به نام‌های باشگاه فوتبال شهرداری همدان و باشگاه فوتبال پاس همدان به ترتیب در لیگ دسته اول و دوم فوتبال ایران است.[نیازمند منبع]

البته در سایر شهرستان های استان و استان همدان باشگاه فوتبال وجود دارد.اما به تازه کار هستند و یا در لیگ فوتبال استان همدان یا در رقابت های پایین کشوری.

ورزش باستانی در استان همدان دارای سابقه دیرینه‌ای است. خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی (۷۱۷–۶۴۸ ه‍.ق) در جامع التواریخ و عطاءالملک جوینی (۶۸۱–۶۲۳ ه‍.ق) در تاریخ جهانگشای جوینی شرحی در مورد سابقه پهلوانی در همدان نوشته و پیروزی و مبارزه پهلوان فیله همدانی با پهلوان بزرگ مغول را شرح داده‌اند. در حال حاضر شهر همدان دارای ۵ زورخانه است. زورخانه پهلوان علی میرزا زیر نظر اداره تربیت بدنی اداره می‌شود. همچنین زورخانه سعادت و زورخانه همه‌کسی (الوند سابق) از جمله زورخانه‌های قدیمی همدان هستند که قدمت آن‌ها به بیش از ۸۰ سال می‌رسد و همان بافت باستانی و گذشته را دارند.[نیازمند منبع]

نخستین ورزشگاه اسب سواری شهر همدان در سال ۱۳۵۴ شمسی در شمال غربی همدان، میدان قائم، ابتدای چهار باغ ارم، تأسیس شد. تیم سوارکاری جوانان همدانی، در سال ۱۳۷۹ به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران، در مسابقات جهانی هندوستان شرکت نمود و نایب قهرمان این دوره از مسابقات گردید. همچنین پیست سوارکاری دیگری نیز به نام باشگاه سوارکاری ابن‌سینا در شهر همدان دایر است و در زمینه آموزش سوارکاری و نگهداری اسب، برای افراد شش سال به بالا عضوگیری می‌نماید.

هاکی همدان در سال ۱۳۵۲ تشکیل شد و در همان سال در مسابقه مجموعه آزادی تهران مقام سوم را به دست آورد. اخیراً تیم هاکی زنان همدان نیز فعالیت خود را آغاز کرده‌است. تیم هاکی همدان هم‌اکنون یکی از پایگاه‌های مهم هاکی کشور است و تاکنون بیش از ۱۷ مقام قهرمانی، نایب قهرمانی و سومی کشور را به دست آورده‌است.

نخستین پیست اسکی همدان در سال ۱۳۵۴ در انتهای چهارباغ ارم، جنب پیست اسب‌سواری آغاز به کار کرد که بعدها هیئت اسکی در سال ۱۳۶۴ به علت بارش کم برف آن را به منطقه تاریک‌دره واقع در دامنه الوندکوه و ۱۰ کیلومتری جنوب همدان، منتقل کرد. پیست اسکی تاریک دره در بین پیست‌های اسکی ایران کمترین مسافت را تا مرکز شهر دارد. ورزشکاران این رشته در همدان توانسته‌اند در مسابقات کشوری به مقامی انفرادی و تیمی قابل توجهی دست یابند.

در رشته ورزشی کشتی استان همدان ورزشکاران پر افتخاری دارد. تختی، همچنین افرادی چون صادق گودرزی، برادران جوکار، جمال میرزایی، مهران میرزایی، محمدحسین سلطانی و سعید ابراهیمی جزو نامداران کشتی این استان به‌شمار می‌روند.

از اماکن ورزشی می‌توان به ورزشگاه شهید مفتح، ورزشگاه شهدای قدس (که قدمتی ۵۰ ساله دارد)، مجموعه ورزشی تختی و ورزشگاه ملت همدان، اشاره کرد.

استان همدان یکی از استان‌های غربی کشور است که استان‌های هم‌جوار شمالی، شرقی، جنوبی و غربی آن به ترتیب زنجان، قزوین، مرکزی، لرستان، کردستان و کرمانشاه می‌باشند.

استان همدان بین ʺ۱۱ ʹ۵۹ ˚۳۳ تا ʺ۲۷ʹ۴۴˚۳۵ عرض شمالی و ʺ۲۳ ʹ۴۴ ˚۴۷ تا ʺ۵۱ ʹ۲۷ ˚۴۹ طول شرقی قرار دارد. مساحت این استان ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع است.

استان همدان از استان‌های کوهستانی، مرتفع، سرد و بادخیز کشور محسوب می‌شود. ناهمواری‌ها در استان همدان به شکل‌های مختلف ایجاد شده‌است که عامل مهم این تغییر شکل ناهمواری‌ها، وجود آب‌های روان است که در استان همدان جاری هستند، به‌طوری‌که این آب‌ها در برخی مناطق مرتفع با تخریب ارتفاعات و انباشتن آبرفت‌ها در مناطق پست سبب کاهش ارتفاع کوه‌ها، ایجاد دشت‌ها و دره‌های زیادی شده‌اند. در برخی مناطق نیز، شدت عمل آب‌های روان به حدی بوده‌است که شکل ناهمواری‌ها به کل عوض کرده و باعث معکوس شدن شکل ناهمواری‌ها شده‌است، به‌طوری‌که کوه را به دره تبدیل کرده و درهٔ عمیق دوره‌های گذشته، را به صورت کوه درآورده است.[۲۸]

ارتفاعات استان همدان، بیشتر در جهت شمال غربی جنوب شرقی و در شمال، مرکز و جنوب قرار گرفته‌اند و هر یک از این ارتفاعات، شامل بخشی از کوه‌های مختلف ایران است:

دشت‌های استان در دو نوع دشت‌های تراکمی و دشت‌های فرسایشی یا دشت‌های کاوشی دسته‌بندی می‌شوند. دشت‌های تراکمی در اثر انباشت آبرفت‌ها در مناطق پست به وجود آمده‌اند و دشت‌های فرسایشی نیز در اثر تخریب و جا به جایی مواد سازندهٔ کوه‌ها و ارتفاعات به وجود آمده‌اند. در کوهستان الوند، دشت‌های کوچکی وجود دارد، که سطح آن‌ها از چمن زار پوشیده شده و چشمه‌های زیادی در آن‌ها جاری است و با توجه به اینکه از سطوح مسطحی برخوردارند، به صورت محل استراحت و اتراق کوهنوردان درآمده‌اند. از این دشت‌های کوچک می‌توان به میدان میشان، تخت نادر، چمن شاه نظر و تخت رستم اشاره کرد.[۲۸]

رودهای استان همدان که از چشمه‌سارها و کوه‌های استان تغذیه می‌شوند، معمولاً در فصل تابستان با افزایش دمای هوا، به جز رود گاماسیاب و سیمینه‌رود، سایر رودها خشک یا به پایین‌ترین سطح آب‌دهی خود می‌رسند. مهم‌ترین رودهای استان همدان عبارتند از: رود قره‌چای، رود تلوار، رود سیمینه‌رود، رود خاکو، رود دره مرادبیگ، رود عباس‌آباد، رود گردنهٔ اسدآباد، رود همه‌کسی و رود ارزانفود.[۲۸]

آب وهوای استان، تحت تأثیر عرض جغرافیایی، ارتفاع، مکان، امتداد کوه‌ها و فاصله از دریاست. به‌طور کلی آب و هوای استان در نتیجه وجود کوه‌های مرتفع، رودخانه‌ها و پستی و بلندی‌های زیاد، به شدت متغیر است. زمستان‌های این استان سرد، پر برف و باران و در تابستان‌ها دما معتدل است. توده‌های هوایی که استان را تحت تأثیر قرار می‌دهند:

در استان همدان با وجود بارندگی سالانه ۳۴۳ میلی‌متری بیابان وجود ندارد ولی در برخی مناطق آن پدیدهٔ کویری شدن خاک‌ها اتفاق افتاده‌است. قسمتی از زمین‌های استان در بخش قهاوند، زمین‌های کویری و شوره‌زار تشکیل می‌دهد.[نیازمند منبع]

در استان پوشش گیاهی به‌صورت جنگل متراکم وجود ندارد ولی پوشش گیاهی جنگلی در سطوح محدود و پراکنده مشاهده می‌شود. این پوشش گیاهی جنگلی از نظر وضعیت به دو دسته جنگل‌های تنک و جنگل‌های مخروبه تقسیم می‌شود. جنگل‌های تنک به مساحت ۲۰۵ هکتار در گیان و زرین باغ در شهرستان نهاوند و جنگل‌های مخروبه به مساحت ۵۲۶۶ هکتار در ارتفاعات گرو در شهرستان نهاوند و بخشی نیز در شهرستان‌های تویسرکان، ملایر و همدان و شهر صالح آباد مشاهده می‌شود.[نیازمند منبع]

از گونه‌های درختی این جنگل‌ها می‌توان به بلوط، کیکم (افرا جنگلی)، داغداغان، گلابی وحشی و زبان گنجشک و از گونه‌های درختچه‌ای به بادام کوهی، ارژن، دافنه و سماق اشاره کرد.

امروزه با توجه به افزایش جمعیت، نیاز بیشتری به فراورده‌های دامی احساس می‌شود. از طرفی کیفیت و کمیّت علوفه در سطح مراتع، می‌تواند منبع بسیار مناسبی برای تأمین غذای مورد نیاز دام باشد؛ بنابراین، نقش مراتع در تأمین مواد غذایی از اهمیت بالایی برخورداراست.[نیازمند منبع]

با توجه به عکس‌های هوایی و ماهواره‌ای تخمین زده می‌شود که وسعت مراتع استان در حدود ۹۰۰ هزار هکتار می‌باشد که۵/۴۶ درصد مساحت استان را به‌خود اختصاص داده می‌دهد. این مراتع در سرتاسر استان پراکنده‌اند و گونه‌های گیاهی بسیار متنوعی در آن‌ها دیده می‌شود.

موقعیت مناسب جغرافیایی استان همدان در ناحیه کوهستانی غرب کشور و شرایط آب و هوایی و پوشش گیاهی آن موجب شده که از گذشته دور شرایط مساعدی برای پیدایش زیستگاه انواع حیات جانوری فراهم شود که متأسفانه در چند دهه اخیر عواملی از قبیل حضور شکارچیان غیرمجاز، خشکسالی‌های ناشی از تغییرات ناگهانی اقلیم، کم شدن آب تالاب‌ها و رودخانه‌ها، چرای بیش از حد و خارج از فصل دام‌ها در مراتع، صدمات جبران‌ناپذیری را به حیات جانوری استان وارد کرده‌است.

استان همدان در حال حاضر، دارای ۶ منطقه محافظت شده‌است که عبارتند از: گلپرآباد، خانگُرمَز، لشگردر، شراء، آلموبلاغ، ملوسان و دو منطقه شکار ممنوع شیرین سو و آق‌گؤل. استان همدان با دارا بودن شش منطقه حفاظت شده ودو منطقه شکار ممنوع، زیستگاه بیش از ۲۱ گونه پستاندار، ۱۵۱ گونه پرنده، ۱۸ گونه خزنده و ۱۵۴۰ گونه گیاه است. گونه‌های شاخص و پراهمیت جانوری این استان عبارتند از: قوچ و میش ارمنی، کَل و بز وحشی، عقاب طلایی، میش مرغ و پرستوی دریایی نوک کاکایی.

منطقهٔ حفاظت شده خان گؤرمز در ۳۴ کیلومتری غرب شهرستان تویسرکان واقع شده و دارای گونه‌های منحصربه‌فرد گیاهی و جانوری از جمله، کَل و بز است که از لحاظ ملی و بین‌المللی معروف بوده و هرساله تعداد قابل توجهی علاقه‌مندان طبیعت از این منطقه دیدن می‌نمایند.

شهر همدان

منطقهٔ حفاظت شدهٔ لشگردر در جنوب شرقی شهر ملایر و در محاصره ۱۴ روستای مجاور از جمله جوزان، مانیزان، فروز، ازناوله، زنگنه و احمد روغنی است و به لحاظ طبیعت مساعد از نظر آب، پوشش گیاهی و شرایط اقلیمی، همواره زیستگاه مناسبی برای جانوران و پرندگان بوده‌است.

همدان از دیرباز قطب وجود سبزیجات و گیاهان مختلف دارویی و خوراکی بوده‌است و با فرارسیدن فصل بهار دامنه‌های الوند همدان و سایر کوه‌ها شاهد رویش گیاهان و سبزیجات زیادی از جمله شنگ، بنفشه، گزنه، بابونه، غازیاغی، گیلاخه، کنگر، کاسنی و غیره است. اما در سال‌های اخیر هم‌زمان با رشد گیاهان و سبز شدن گونه‌های گیاهی مختلف در این مناطق، پای عده‌ای سودجو که اغلب افراد بیکار و مهاجر هستند به این دامنه‌ها گشوده شده و آن‌ها با توجه به رویکرد مردم همدان به مصرف برخی سبزیجات کوهی همانند ریواس و کنگر، با برداشت بی‌حد و حصر و غیراصولی به قلع‌وقمع گونه‌های یادشده می‌پردازند. این افراد با هجوم و سرازیر شدن به دامنه‌های کوهستان‌های همدان و پرنمودن کیسه‌های خود از گیاهان و سبزیجات کوهی آن هم به صورت ریشه کن نمودن آن‌ها و با برداشت بی‌رویه و بدون رعایت شرایط خاص رشد این گیاهان به تخریب عرصه‌های زیستی این گیاهان می‌پردازند و آن‌ها را در میادینی همانند میدان امام همدان، خیابان باباطاهر و … به فروش می‌رسانند و هیچ مرجعی، نظارت و توجهی بر عملکرد آن‌ها ندارد و این قبیل افراد با خاطری آسوده به کار خود همچنان ادامه می‌دهند. کارشناسان معتقدند که باید از تخریب منابع حیاتی و پوشش گیاهی دامنه‌های الوند که می‌تواند باعث بهبود وضعیت اقلیم همدان گردد، جلوگیری شود چرا که این مناطق با اندک توجه می‌تواند به یکی از جاذبه‌های تفریحی همدان مبدل گردد.[۳۰]

استان همدان به دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی، کیفیت مناسب آب و هوا، خاک مناسب و وجود نیروی خلاق و فعال، دارای قابلیت‌های تولیدی فراوان در زمینه محصولات کشاورزی بوده و به گونه‌ای که می‌تواند علاوه بر تأمین نیازهای داخلی استان بخشی از نیازهای سایر مناطق را در زمینه محصولات کشاورزی بر طرف نماید به‌طوری‌که استان همدان در تولید [گردو]، سیر و سیب زمینی رتبه اول کشور را دارد.[۳۱] و در تولید انگور رتبه سوم و در تولید کشمش رتبه دوم را به خود اختصاص داده‌است.[۳۲] استان همدان همچنین رتبه سوم تولید گیاهان دارویی، رتبه چهارم تولید شلیل و قارچ خوراکی، رتبه پنجم تولید آلو و هلو، رتبه ششم آلبالو و رتبه هشتم سیب و زعفران را در کشور دارا است. گیاهان دارویی استان شامل رازیانه، کالاندولا یا گل همیشه بهار، آویشن و گشنیز است که عمدتاً در شهرستان‌های نهاوند و رزن کشت می‌شود، به‌طوری‌که شهرستان نهاوند ۶۷ درصد گیاه دارویی گشنیز در کشور را تولید می‌کند و در این زمینه مقام اول را در کشور دارا است.[۳۳][۳۴] همچنین در تولید گندم هم استان همدان دارای رتبهٔ سوم است.[۳۵] این استان در تولید محصولات کشاورزی در میان ۱۰ استان برتر کشور قرار دارد و در بین استان‌های مجاور و همسایهٔ خود رتبهٔ اول را دارد.[۳۶] به لحاظ سطح زیر کشت محصولات باغی شهرستان ملایر با دارا بودن ۲۸ درصد مساحت باغات و ۳۸ درصد تولیدات باغبانی رتبه نخست، شهرستان نهاوند با دارا بودن ۱۸ درصد مساحت باغات و ۱۹ درصد تولیدات باغی رتبه دوم و شهرستان همدان نیز با دارا بودن ۱۳ درصد مساحت باغات و ۱۲ درصد تولیدات باغی رتبه سوم را در استان دارا است.[۳۳]

استان همدان به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی در غرب کشور به عنوان پخش‌کننده ترافیک در منطقهٔ غرب کشور به‌شمار می‌آید به‌طوری‌که ترافیک ۸ استان از استان همدان عبور می‌کند و این استان ۷۰ درصد ترافیک غرب کشور را تحمل می‌کند

ایستگاه‌های راه‌آهن استان در شهرهای همدان ، ملایر .و فیروزان قرار دارد.[۳۷]

این استان با داشتن بیش از پنج هزار کیلومتر انواع راه و بزرگراه و ۸۵ کیلومتر از آزاد راه همدان ساوه نقشی راهبردی و تعیین‌کننده در غرب کشور دارد.[۳۸]

استان همدان از مناطقی است که فراورده‌های دستی آن از شهرتی بسزا در سطح کشور برخوردار است و حتی برخی از صنایع دستی آن مانند صنعت سفالگری اهمیت صادراتی و جهانی دارد. این نوع صنایع دستی، علاوه برجنبه مصرفی، از ویژگی‌های هنری برخوردارند که به صورت طرح‌ها، نقوش و رنگ‌های گوناگون متجلی می‌شوند به‌طوری‌که استان همدان به لحاظ تنوع تولیدات صنایع دستی رتبه دوم تنوع تولیدات صنایع دستی کشور را به خود اختصاص داده‌است.[۳۹] برجسته‌ترین صنعت دستی استان، سفالگری و سرامیک‌سازی است که مرکز عمده آن لالجین در ۲۰ کیلومتری شهر همدان است. پیشینه سفال‌سازی در لالجین نزدیک به ۷۰۰ سال برآورد شده‌است به همین دلیل لالجین به پایتخت سفال ایران معروف است و در یونسکو ثبت جهانی شده است.[۴۰][۴۱]

همچنین ملایر به عنوان شهر ملی مبل و منبت در لیست شهرهای صنایع‌دستی کشور ثبت شد.[۴۲]

دراستان همدان به دلیل فراوانی درختان گردو صنعت و مبل و منبت در شهرستان‌های ملایر، تویسرکان و نهاوند از رونق خوبی برخوردار است و بخش قابل توجهی از اقتصاد این شهرستان‌ها به آن وابسته است. در استان همدان ۸۰۰۰ کارگاه مبل و منبت وجود دارد و ۱۵۰۰۰ نفر در آن‌ها مشغول به کار هستند[۴۳] به‌طوری‌که فقط ۶۰ درصد مبل و منبت کشور در شهرستان ملایر دراستان همدان تولید می‌شود و در این زمینه می‌توان گفت که استان همدان رتبه اول را در کشور دارا می‌باشد.[۴۴] رشته مبل و منبت به نام همدان در فهرست آثار صنایع دستی کشور به ثبت ملی رسیده‌است.[۴۵]
از دیگر صنایع دستی چشمگیر استان همدان می‌توان به مرواربافی یا همان سبدبافی اشاره کرد که این صنعت دستی در شهرستان ملایر رواج دارد. وجود ترکه‌های چوبی با کیفیت و مرغوب در این شهرستان از عوامل مؤثر در رشد این صنعت دستی در شهرستان ملایر است. به دلیل همین کیفیت مناسب ترکه‌های ملایر هنرمندانی که دراستان‌های شمالی کشور به این صنعت دستی اشتغال دارند چوب مورد نیاز خود را از شهرستان ملایر تأمین می‌کنند. این ترکه‌ها در روستاهای گوراب، داویجان، می آباد و حرم آباد از توابع ملایر توسط کشاورزان کاشته می‌شود. مروار بافی ملایر پس از سفال لالجین رتبه دوم صادرات صنایع دستی استان همدان را به خارج از کشور به خود اختصاص داده‌است.[۴۶]

در گذشته‌ای نه چندان دور چرم تولیدی در همدان به علت کیفیت و کمیت خاص آن مشهورترین و مرغوب‌ترین چرم در سراسر کشور شمرده می‌شد و آوازه کیفیت آن به کشورهای دیگر نیز رسیده بود. در گذشته در شهر همدان سه دباغ‌خانه وجود داشت. دباغ‌خانه سنگ شیر، دباغ‌خانه قانتور واقع در بلوار سفید آبی و دباغ‌خانه آقایی واقع در بلوار سفید آبی. متأسفانه پس از گذشت زمان دباغ‌خانه سنگ شیر و قانتور به مرور تعطیل و از بین رفته‌اند.

مهم‌ترین دانشگاه‌های در سطح استان همدان

استان همدان به دلیل موقعیت زمین‌شناسی خاص خود به لحاظ معدنی بسیار غنی است به‌طوری‌که علی‌رغم وسعت کم نسبت به سایر استان‌ها رتبهٔ هشتم ذخایر معدنی را در کشور به خود اختصاص داده‌است.[۴۹] وجود ۲۷۱ معدن فعال در استان همدان از جمله معادن سیلیس، فلدسپات، معادن غنی لاشه آهکی، سنگ آهن، پگماتیت، میکا، آندالوزیت، گارنت، انواع گرانیتها، پوزولان، پوکه معدنی، دولومیت، تراورتن، تالک، شن و ماسه و لاشه ساختمانی سبب شده تا همدان به عنوان یک استان معدن خیز به‌شمار آید. ۲۸ نوع ماده معدنی در استان همدان وجود دارد که کشف معادن آندالوزیت و یاقوت کبود از مواردی است که نشان می‌دهد استان همدان در این زمینه استعدادهای فراوانی برای سرمایه‌گذاری دارد. یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون تن ذخایر قطعی معادن در استان همدان است.[۵۰] استان همدان تنها دارندهٔ معادن یاقوت کبود در کشور است که این معادن در جنوب شهرستان همدان واقع شده‌است، همچنین استان همدان با ذخیره تقریبی ۷۰ میلیون تن آندالوزیت شیست دارنده بزرگترین ذخایر و تنها تولیدکننده آندالوزیت فرآوری شده در کشور است که آندالوزیت در صنایع نسوز مصرف می‌شود.[۵۱] ذخایر سیلیس استان همدان از جمله بهترین ذخایر سیلیس کشور است که نیاز واحدهای تولید شیشه و کریستال را تأمین می‌کند که عمده معادن سیلیس این استان در شهرستان ملایر قرار دارند. معادن دولومیت استان همدان که عمدتاً در شهرستان نهاوند و بخشی از تویسرکان واقع هستند تأمین‌کننده نیاز واحدهای تولیدی کشور از جمله صنایع نسوز، کاشی و شیشه می‌باشند. معادن فلدسپات استان همدان در شهرستان ملایر واقع شده و علاوه بر آن در شهرستان‌های اسدآباد و رزن نیز ذخایری از این ماده معدنی کشف شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌است و مورد مصرف عمده فلدسپات در صنایع کاشی و سرامیک است.[۵۱] استان همدان غنی‌ترین و استثنائی‌ترین سنگ‌های تزئینی ایران را دارد که این سنگ‌ها در دو نوع گرانیت تیره مثل گابرو و گرانیت خاکستری یافت می‌شوند در جنوب شرق شهرستان ملایر معادن روی و سرب آهنگران وجود دارد. معادن سنگ آهن استان همدان عمدتاً در شهرستان بهار و در روستاهای بابا علی و همه کسی واقع شده‌است و خوراک ذوب آهن غرب کشور در اسدآباد را تأمین می‌کند. در شهرستان رزن اندیس‌های متعددی از مس به صورت رگه‌ای وجود دارد. در شهرستان همدان هم در مناطقی مثل دره سیلوار وجود منابع گرافیت ثابت شده‌است. همچنین در مناطقی مثل منگاوی، دره سیمین، دره گنجامه و حیدره پشت شهر طلا با عیار قابل قبول تشخیص شده‌است ولی هنوز از نظر اقتصادی ارزیابی دقیق صورت نگرفته‌است.[۵۲]

اسدآباد.mw-parser-output .div-col{margin-top:0.3em;column-width:30em}.mw-parser-output .div-col-small{font-size:90%}.mw-parser-output .div-col-rules{column-rule:1px solid #aaa}.mw-parser-output .div-col dl,.mw-parser-output .div-col ol,.mw-parser-output .div-col ul{margin-top:0}.mw-parser-output .div-col li,.mw-parser-output .div-col dd{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}

۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸ ۹ ۱۰ ۱۱ ۱۲ ۱۳ ۱۴ ۱۵ ۱۶ ۱۷ ۱۸ ۱۹ ۲۰ ۲۱ ۲۲ ۲۳ ۲۴ ۲۵ ۲۶ ۲۷ ۲۸ ۲۹ ۳۰

تپه‌حصارساکز (سکاها و مادها) شهر سوخته سامنات ابان نوش‌آباد صددروازه آساک آرتاکوانا ابیورد ارگ بم سوزیانا کامبادن سیمره شاپورخواست نیم‌ور کرج ابودلف چهرآزادگان باسمنج ایزیرتو اکسین اصطخر بیشاپور تخت جمشید پیشیاوادا تموکن تخت‌طاووس شهر گور بندر سی‌نیز ارجان دارابگرد

دامغانسقز زابل پیشوا (تهران) انار (کرمان) کاشان دامغان قوچان هرات درگز بم شوش کرمانشاه دره‌شهر (ایلام) خرم‌آباد محلات (مرکزی) آستانه (مرکزی) گلپایگان تبریز بوکان (آذربایجان غربی) اهواز مرودشت (فارس)کازرون مرودشت (فارس) کوه‌های زاگرس بوشهرمرودشت (فارس) فیروزآباد بندر دیلم بهبهان داراب

۳۱ ۳۲ ۳۳ ۳۴ ۳۵ ۳۶ ۳۷ ۳۸ ۳۹ ۴۰ ۴۱ ۴۲ ۴۳ ۴۴ ۴۵ ۴۶ ۴۷ ۴۸ ۴۹ ۵۰ ۵۱ ۵۲ ۵۳ ۵۴ ۵۵ ۵۶ ۵۷ ۵۸ ۵۹ ۶۰

هوشنگان مرو نسا گرگانج تیسفون سلوکیه وه‌اردشیر سیراف راگا (ری باستان) شهر باستانی پاسارگاد تخت سلیمان بلخ باستان حلوان شهر قدیم نیشابور شهر قدیم جرجان هگمتانه انشان الموت طوس دقیانوس گندی‌شاپور تن‌اردشیر تون اسپهبد معبد لائودیسه دهانه غلامان (زرک – زرنکای) لور ترشیز کشمر کنابد

هفشجان-شهرکرد ماری (ترکمنستان) عشق‌آباد خوارزم (ازبکستان) سلمان پاک (عراق) استان بابل (عراق) استان بابل (عراق) بندر کنگان شهر ری پاسارگاد تکاب (آذربایجان غربی) بلخ (افغانستان) سرپل ذهاب نیشابور گنبدکاووس همدان سپیدان (فارس) الموت (قزوین) مشهد جیرفت (کرمان) دزفول قطیف (عربستان) فردوس (خراسان جنوبی) گیلان نهاوند نزدیک زابل اندیمشک کاشمر کاشمر گناباد

---

خلاصه گزارش فایل جغرافیایی سال ۱۳۹۷

صفحه‌ها برای ویرایشگران خارج‌شده از سامانه بیشتر بدانید

استان همدان یکی از استان‌های ایران است. مرکز این استان، شهر باستانی هگمتانه پایتخت غرب کشور در که هرودوت تاریخ بنای آن را در سدهٔ هشتم پیش از میلاد در دوران مادها به‌دست دیاکو ذکر کرده‌است. مادها این شهر را هگمتانه نامیدند و همدان صورت جدید هگمتانه است. استان همدان از لحاظ جمعیت، چهاردهمین و از لحاظ مساحت، بیست و سومین استان کشور محسوب می‌گردد. جمعیت آن بر پایهٔ سرشماری سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۱٬۷۵۸٬۲۶۸ نفر بوده‌است.[۱]
همدان با ۲۰٬۱۷۳ کیلومتر مربع وسعت، از سمت شمال به استان‌های زنجان و قزوین، از سمت جنوب به استان لرستان، از سمت شرق به استان مرکزی و از سمت غرب به استان‌های کردستان و کرمانشاه محدود شده‌است. این استان بین مدارهای ۳۳ درجه و ۵۹ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۴۸ دقیقهٔ عرض شمالی از خط استوا و ۴۷ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقهٔ طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته و شامل ۹شهرستان، ۲۵ بخش، ۳۰ شهر، ۷۳ دهستان و ۱۲۱۰ روستا است.[۳][۴]

مرکز استان همدان شهر همدان است. در سال ۱۳۵۲ استان همدان از فرمانداری کل زیر نظر وزارت کشور (تهران)تبدیل شد .[۵][۶]

بیشتر ساکنان استان، مسلمان و پیرو مذهب شیعه‌اند. در بعضی مناطق، مذهب اهل سنت و یارسان نیز وجود دارد، در ضمن اقلیت‌های مذهبی مانند، مسیحی، یهودی و بهایی نیز، به تعداد بسیار اندکی، ساکن هستند.
از عوامل مهم در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه یهودیان در شهر همدان آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مردخای است. این آرامگاه از مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان به‌شمار می‌رود.
از مذاهبی که در قانون اساسی به رسمیت شناخته نشده‌اند اما دارای پیروانی در استان همدان می‌باشند می‌توان به یارسان (اهل حق) و بهائیان اشاره نمود.

شهر همدان

زبان ارتباطی مردم استان همدان فارسی است.[۷][۸][۹] و زبان مرکز استان نیز فارسی با گویش همدانی می‌باشد.[۱۰]ترکان آذری بیشتر ساکنان شمال استان هستند.[۱۱]
در استان همدان زبان‌ها و گویش‌های گوناگونی رایج است که فارسی، ترکی، لری و کردی مهم‌ترین آن‌ها به‌شمار می‌روند، اقلیت‌ها به زبان ارمنی و عبری صحبت می‌کنند.[۱۱] ترکها به‌طور عمده در شمال، استان سکونت دارند [۱۲] [۱۳] و در شهرستان‌های رزن،[۱۴] کبودرآهنگ، قهاوند ،ازندریان ، گل تپه، درگزین ، بهار و فامنین[۱۵]و قسمت‌هایی از اسدآباد و بقیه جاهای استان به صورت پراکنده سکونت دارند. فارس ها در شهرستان همدان و روستاهای شمال اسدآباد و جوکار شهرستان ملایر، سکونت دارند.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰] لرها در شهرستان‌های جنوبی استان از قبیل نهاوند، ملایر، تویسرکان سکونت دارند. [۲۱] لرهای استان همدان به گویش ثلاثی صحبت می‌کنند. کردها هم عمدتاً در شهرستان اسدآباد و روستاهای آن زندگی می‌کنند.[۲۱]

وبگاه استانداری همدان اقوام ساکن این استان را اینگونه معرفی می‌کند:[۲۲]

سازمان امور عشایر ایران طبق سرشماری سال ۱۳۸۷ خورشیدی جمعیت عشایر ییلاقی این استان را ۱۱٫۵۰۰ نفر و ۳٫۰۰۰ خانواده معرفی می‌کند. همچنین جمعیت قشلاقی ساکن در این استان را ۹٫۸۸۱ نفر و ۱٫۸۶۷ خانوار معرفی می‌کند. همدان هجدهمین استان از نظر جمعیت عشایر است و یک درصد جمعیت این استان را عشایر تشکیل می‌دهند که ۹۵٫۰۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی این استان را در اختیار دارند. همچنین ۶۰٫۵ درصد از عشایر همدان باسواد هستند.[۲۳]

ایلات ایل زیار ، ترکاشوند، جمور، شاهسون‌ها، بغدادی، و طوایف یارمطاقلو، ظهرابی، نیازی، ملیجانی، مرشدی، رحمتی، ترکاشوند، سلیمانی، نظری، حسنوند، میرزاجان، خزایی، ولیزاده ساکن این استان بوده و طایفه شاهسون با ۲۱۴ خانوار بزرگترین طایفه ساکن در این استان است. همچنین طایفه مگسه با ۱۴۲ خانوار و طایفه کورانی با ۳۸ خانوار از بزرگترین طوایف ساکن در این استان به‌شمار می‌آیند.[۲۳]

شهرستان‌های همدان، اسدآباد، بهار، تویسرکان، ملایر و نهاوند از مهمترین سکونتگاه‌های عشایر در این استان به‌شمار می‌روند.[۲۳]

استان همدان با مساحت ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع، ۱/۲ درصد از مساحت کل کشور را در بر می‌گیرد، در حالی که ۲/۴۲ درصد از کل جمعیت کشور را در خود جای داده‌است. استان همدان در سال ۱۳۹۰، ۱٬۷۵۸٬۲۶۸ نفر سرشماری گردید. در این سال بعد خانوار ۵/۳ نفر، نسبت جنسی ۱۰۱، ۵۰/۲ درصد از جمعیت مرد، ۴۹/۸ درصد از جمعیت زن و میزان شهرنشینی ۵۹/۲ درصد بوده‌است. تراکم نسبی ۸۸ نفر در کیلومتر مربع استان همدان را در ردیف یکی از پرتراکم‌ترین استان‌های کشور قرار داده‌است. به‌ترتیب شهرستان‌های همدان، نهاوند، و بهار با تراکم‌های نسبی جمعیت ۲۱۰، ۱۱۸ و ۹۲ نفر در کیلومتر مربع پرتراکم‌ترین شهرستان‌های استان را تشکیل می‌دهند. برخورداری استان همدان از آب و هوای معتدل، زمین‌های هموار و حاصل‌خیز، کوهپایه‌ها، بهداشت و درمان از عوامل تراکم جمعیت بالاست. در همه جای استان، جمعیت به‌طور یکنواخت پراکنده نشده‌است. پرتراکم‌ترین شهرستان استان، همدان با ۱۵۶ نفر و کم‌تراکم‌ترین شهرستان استان، فامنین با ۳۲ نفر در کیلومتر مربع بوده‌است. از دلایل تراکم زیاد جمعیت در شهرستان همدان می‌توان به مرکزیت اداری و سیاسی استان، مهاجرپذیر بودن این شهرستان، مرکز خدمات رسانی، برخورداری از مراکز علمی و دانشگاهی، شرایط اشتغال بهتر، درآمد بیشتر و غیره اشاره نمود.
مهاجرت از روستا به شهر در زمره مهم‌ترین مسائل اجتماعی و اقتصادی استان به‌شمار می‌آید. بیکاری و نبود فرصت‌های شغلی، درآمد کم در بعضی نقاط روستایی، نداشتن زمین کشاورزی، کمبود امکانات و مشکلات زندگی در روستا، وابستگی فامیلی در شهر و غیره باعث شده تا روستائیان به شهرهای استان یا به خارج از استان مهاجرت کنند. البته نرخ موالید در استان بالاست، ولی به دلیل عدم توسعه اقتصادی، استان دچار مهاجرفرستی شده‌است، لذا استان همدان یک استان مهاجرفرست است. به جز شهرستان همدان که رشد جمعیت مثبت داشته در بقیه شهرستان‌های استان بین دهه ۸۵ ‒ ۱۳۷۵ رشد جمعیت منفی بوده‌است.

جمعیت استان در ۵ دهه گذشته (۸۵ ‒ ۱۳۳۵) از ۶۹۵٬۰۲۸ نفر در سال ۱۳۳۵ به۱٬۷۰۳٬۲۶۷ نفر در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته یعنی نزدیک به سه برابر شده‌است. بیش‌ترین آهنگ رشد بین ۱۳۳۵ تا ۱۳۶۵ بوده اما به‌علت مهاجرفرستی شدید از ۱۳۶۵ به بعد، رشد جمعیت روند کاهشی داشته‌است (رشد ۰/۱۵ درصد).

پوشاک مردم استان همدان شامل تن‌پوش‌ها، سرپوش‌ها و پای‌افزار است. با وجود این که چهار محور فرهنگی (فارس، ترک، لر، کرد) در استان قابل تمیز است، اما انواع و شیوه‌های پوشاک زنان و مردان مشابه است. بافت پارچه و کفش‌ها به خصوص گیوه پیش از ورود اجناس خارجی در روستاهای استان متداول بوده‌است. به ویژه گیوه‌های شهرستان ملایر که آجیده نامیده می‌شود و جزء دست بافت‌های استان به‌شمار می‌آید.[نیازمند منبع]

الگوی خوراک و مواد غذایی تشکیل دهنده آن، تابع انواع محصولات کشاورزی و بومی موجود در منطقه است. در رژیم غذایی اهالی استان معمولاً محصولات کشاورزی به صورت خشکبار و تازه استفاده می‌شود.
انواع آش شامل بروش، تله گنجی، کاچی، کلم قمری، بادمجان و آبگوشت، چنجه و نان‌ها شامل؛ گرده، کاک، کولره، ساجی، فتیر است.
از جمله غذاهای اصیل همدان نوعی آبگوشت به اسم بُز باش است که مواد اصلی آن گوشت و سبزیجات خشک است.
از انواع دیگر آبگوشت‌های اصیل استان همدان به اِیران شوربا و ترش شوربا می‌توان اشاره کرد.

اقسام شیرینی‌ها مانند: برساقی، سرجوق، باسلوق، و اگردک و پیکه چو و مرباها و ترشی‌ها نشان دهنده تنوع غذایی مردم است.

تحفه‌های استان همدان برای مسافران بسیار زیاد است که می‌توان به کماج، شیره انگور، کشمش، سیرتند، انگشت‌پیچ، قالی، گیوه، منبّت، عسل، نقل، گردو، سفال و سرامیک، خمیر صنل، حلواگردویی، روغن حیوانی، حلوا شکری، صنایع چرم، گیاهان دارویی، صابون محلی و قیسی اشاره کرد.

در استان همدان نیز هم‌چون دیگر نقاط ایران عید نوروز جایگاه ویژه‌ای دارد و همیشه با آداب و سنن خاصی برگزار می‌گردد. مردم با شروع ماه اسفند به خانه تکانی می‌پردازند و به استقبال عید و سال جدید می‌روند و نوروز عملاً از آخرین چهارشنبه سال آغاز می‌شود. در این شب مراسم دیگری نیز در قدیم مرسوم بوده‌است که از فالگوش ایستادن توسط زنان، قاشق زنی که به‌صورت پوشیده و پنهان بر در خانه‌های اهل محل انجام می‌شد و فال مهره که با خواندن شعرهای عامیانه و ملی همراه بود را می‌توان نام برد.
پس از تحویل سال معمولاً افراد کوچک‌تر خانواده به دیدار بزرگان فامیل می‌روند و آن‌ها نیز متقابلاً به بازدید آن‌ها می‌پردازند. یکی از مراسمی که در بین ترک‌های استان همدان در گذشته متداول بود نمایش‌های کوسا و گلین بود.[۲۵]

شهر همدان دارای ۴۸ هیئت ورزشی و دو تیم به نام‌های باشگاه فوتبال شهرداری همدان و باشگاه فوتبال پاس همدان به ترتیب در لیگ دسته اول و دوم فوتبال ایران است.[نیازمند منبع]

البته در سایر شهرستان های استان و استان همدان باشگاه فوتبال وجود دارد.اما به تازه کار هستند و یا در لیگ فوتبال استان همدان یا در رقابت های پایین کشوری.

ورزش باستانی در استان همدان دارای سابقه دیرینه‌ای است. خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی (۷۱۷–۶۴۸ ه‍.ق) در جامع التواریخ و عطاءالملک جوینی (۶۸۱–۶۲۳ ه‍.ق) در تاریخ جهانگشای جوینی شرحی در مورد سابقه پهلوانی در همدان نوشته و پیروزی و مبارزه پهلوان فیله همدانی با پهلوان بزرگ مغول را شرح داده‌اند. در حال حاضر شهر همدان دارای ۵ زورخانه است. زورخانه پهلوان علی میرزا زیر نظر اداره تربیت بدنی اداره می‌شود. همچنین زورخانه سعادت و زورخانه همه‌کسی (الوند سابق) از جمله زورخانه‌های قدیمی همدان هستند که قدمت آن‌ها به بیش از ۸۰ سال می‌رسد و همان بافت باستانی و گذشته را دارند.[نیازمند منبع]

نخستین ورزشگاه اسب سواری شهر همدان در سال ۱۳۵۴ شمسی در شمال غربی همدان، میدان قائم، ابتدای چهار باغ ارم، تأسیس شد. تیم سوارکاری جوانان همدانی، در سال ۱۳۷۹ به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران، در مسابقات جهانی هندوستان شرکت نمود و نایب قهرمان این دوره از مسابقات گردید. همچنین پیست سوارکاری دیگری نیز به نام باشگاه سوارکاری ابن‌سینا در شهر همدان دایر است و در زمینه آموزش سوارکاری و نگهداری اسب، برای افراد شش سال به بالا عضوگیری می‌نماید.

هاکی همدان در سال ۱۳۵۲ تشکیل شد و در همان سال در مسابقه مجموعه آزادی تهران مقام سوم را به دست آورد. اخیراً تیم هاکی زنان همدان نیز فعالیت خود را آغاز کرده‌است. تیم هاکی همدان هم‌اکنون یکی از پایگاه‌های مهم هاکی کشور است و تاکنون بیش از ۱۷ مقام قهرمانی، نایب قهرمانی و سومی کشور را به دست آورده‌است.

نخستین پیست اسکی همدان در سال ۱۳۵۴ در انتهای چهارباغ ارم، جنب پیست اسب‌سواری آغاز به کار کرد که بعدها هیئت اسکی در سال ۱۳۶۴ به علت بارش کم برف آن را به منطقه تاریک‌دره واقع در دامنه الوندکوه و ۱۰ کیلومتری جنوب همدان، منتقل کرد. پیست اسکی تاریک دره در بین پیست‌های اسکی ایران کمترین مسافت را تا مرکز شهر دارد. ورزشکاران این رشته در همدان توانسته‌اند در مسابقات کشوری به مقامی انفرادی و تیمی قابل توجهی دست یابند.

در رشته ورزشی کشتی استان همدان ورزشکاران پر افتخاری دارد. تختی، همچنین افرادی چون صادق گودرزی، برادران جوکار، جمال میرزایی، مهران میرزایی، محمدحسین سلطانی و سعید ابراهیمی جزو نامداران کشتی این استان به‌شمار می‌روند.

از اماکن ورزشی می‌توان به ورزشگاه شهید مفتح، ورزشگاه شهدای قدس (که قدمتی ۵۰ ساله دارد)، مجموعه ورزشی تختی و ورزشگاه ملت همدان، اشاره کرد.

استان همدان یکی از استان‌های غربی کشور است که استان‌های هم‌جوار شمالی، شرقی، جنوبی و غربی آن به ترتیب زنجان، قزوین، مرکزی، لرستان، کردستان و کرمانشاه می‌باشند.

استان همدان بین ʺ۱۱ ʹ۵۹ ˚۳۳ تا ʺ۲۷ʹ۴۴˚۳۵ عرض شمالی و ʺ۲۳ ʹ۴۴ ˚۴۷ تا ʺ۵۱ ʹ۲۷ ˚۴۹ طول شرقی قرار دارد. مساحت این استان ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع است.

استان همدان از استان‌های کوهستانی، مرتفع، سرد و بادخیز کشور محسوب می‌شود. ناهمواری‌ها در استان همدان به شکل‌های مختلف ایجاد شده‌است که عامل مهم این تغییر شکل ناهمواری‌ها، وجود آب‌های روان است که در استان همدان جاری هستند، به‌طوری‌که این آب‌ها در برخی مناطق مرتفع با تخریب ارتفاعات و انباشتن آبرفت‌ها در مناطق پست سبب کاهش ارتفاع کوه‌ها، ایجاد دشت‌ها و دره‌های زیادی شده‌اند. در برخی مناطق نیز، شدت عمل آب‌های روان به حدی بوده‌است که شکل ناهمواری‌ها به کل عوض کرده و باعث معکوس شدن شکل ناهمواری‌ها شده‌است، به‌طوری‌که کوه را به دره تبدیل کرده و درهٔ عمیق دوره‌های گذشته، را به صورت کوه درآورده است.[۲۸]

ارتفاعات استان همدان، بیشتر در جهت شمال غربی جنوب شرقی و در شمال، مرکز و جنوب قرار گرفته‌اند و هر یک از این ارتفاعات، شامل بخشی از کوه‌های مختلف ایران است:

دشت‌های استان در دو نوع دشت‌های تراکمی و دشت‌های فرسایشی یا دشت‌های کاوشی دسته‌بندی می‌شوند. دشت‌های تراکمی در اثر انباشت آبرفت‌ها در مناطق پست به وجود آمده‌اند و دشت‌های فرسایشی نیز در اثر تخریب و جا به جایی مواد سازندهٔ کوه‌ها و ارتفاعات به وجود آمده‌اند. در کوهستان الوند، دشت‌های کوچکی وجود دارد، که سطح آن‌ها از چمن زار پوشیده شده و چشمه‌های زیادی در آن‌ها جاری است و با توجه به اینکه از سطوح مسطحی برخوردارند، به صورت محل استراحت و اتراق کوهنوردان درآمده‌اند. از این دشت‌های کوچک می‌توان به میدان میشان، تخت نادر، چمن شاه نظر و تخت رستم اشاره کرد.[۲۸]

رودهای استان همدان که از چشمه‌سارها و کوه‌های استان تغذیه می‌شوند، معمولاً در فصل تابستان با افزایش دمای هوا، به جز رود گاماسیاب و سیمینه‌رود، سایر رودها خشک یا به پایین‌ترین سطح آب‌دهی خود می‌رسند. مهم‌ترین رودهای استان همدان عبارتند از: رود قره‌چای، رود تلوار، رود سیمینه‌رود، رود خاکو، رود دره مرادبیگ، رود عباس‌آباد، رود گردنهٔ اسدآباد، رود همه‌کسی و رود ارزانفود.[۲۸]

آب وهوای استان، تحت تأثیر عرض جغرافیایی، ارتفاع، مکان، امتداد کوه‌ها و فاصله از دریاست. به‌طور کلی آب و هوای استان در نتیجه وجود کوه‌های مرتفع، رودخانه‌ها و پستی و بلندی‌های زیاد، به شدت متغیر است. زمستان‌های این استان سرد، پر برف و باران و در تابستان‌ها دما معتدل است. توده‌های هوایی که استان را تحت تأثیر قرار می‌دهند:

در استان همدان با وجود بارندگی سالانه ۳۴۳ میلی‌متری بیابان وجود ندارد ولی در برخی مناطق آن پدیدهٔ کویری شدن خاک‌ها اتفاق افتاده‌است. قسمتی از زمین‌های استان در بخش قهاوند، زمین‌های کویری و شوره‌زار تشکیل می‌دهد.[نیازمند منبع]

در استان پوشش گیاهی به‌صورت جنگل متراکم وجود ندارد ولی پوشش گیاهی جنگلی در سطوح محدود و پراکنده مشاهده می‌شود. این پوشش گیاهی جنگلی از نظر وضعیت به دو دسته جنگل‌های تنک و جنگل‌های مخروبه تقسیم می‌شود. جنگل‌های تنک به مساحت ۲۰۵ هکتار در گیان و زرین باغ در شهرستان نهاوند و جنگل‌های مخروبه به مساحت ۵۲۶۶ هکتار در ارتفاعات گرو در شهرستان نهاوند و بخشی نیز در شهرستان‌های تویسرکان، ملایر و همدان و شهر صالح آباد مشاهده می‌شود.[نیازمند منبع]

از گونه‌های درختی این جنگل‌ها می‌توان به بلوط، کیکم (افرا جنگلی)، داغداغان، گلابی وحشی و زبان گنجشک و از گونه‌های درختچه‌ای به بادام کوهی، ارژن، دافنه و سماق اشاره کرد.

امروزه با توجه به افزایش جمعیت، نیاز بیشتری به فراورده‌های دامی احساس می‌شود. از طرفی کیفیت و کمیّت علوفه در سطح مراتع، می‌تواند منبع بسیار مناسبی برای تأمین غذای مورد نیاز دام باشد؛ بنابراین، نقش مراتع در تأمین مواد غذایی از اهمیت بالایی برخورداراست.[نیازمند منبع]

با توجه به عکس‌های هوایی و ماهواره‌ای تخمین زده می‌شود که وسعت مراتع استان در حدود ۹۰۰ هزار هکتار می‌باشد که۵/۴۶ درصد مساحت استان را به‌خود اختصاص داده می‌دهد. این مراتع در سرتاسر استان پراکنده‌اند و گونه‌های گیاهی بسیار متنوعی در آن‌ها دیده می‌شود.

موقعیت مناسب جغرافیایی استان همدان در ناحیه کوهستانی غرب کشور و شرایط آب و هوایی و پوشش گیاهی آن موجب شده که از گذشته دور شرایط مساعدی برای پیدایش زیستگاه انواع حیات جانوری فراهم شود که متأسفانه در چند دهه اخیر عواملی از قبیل حضور شکارچیان غیرمجاز، خشکسالی‌های ناشی از تغییرات ناگهانی اقلیم، کم شدن آب تالاب‌ها و رودخانه‌ها، چرای بیش از حد و خارج از فصل دام‌ها در مراتع، صدمات جبران‌ناپذیری را به حیات جانوری استان وارد کرده‌است.

استان همدان در حال حاضر، دارای ۶ منطقه محافظت شده‌است که عبارتند از: گلپرآباد، خانگُرمَز، لشگردر، شراء، آلموبلاغ، ملوسان و دو منطقه شکار ممنوع شیرین سو و آق‌گؤل. استان همدان با دارا بودن شش منطقه حفاظت شده ودو منطقه شکار ممنوع، زیستگاه بیش از ۲۱ گونه پستاندار، ۱۵۱ گونه پرنده، ۱۸ گونه خزنده و ۱۵۴۰ گونه گیاه است. گونه‌های شاخص و پراهمیت جانوری این استان عبارتند از: قوچ و میش ارمنی، کَل و بز وحشی، عقاب طلایی، میش مرغ و پرستوی دریایی نوک کاکایی.

منطقهٔ حفاظت شده خان گؤرمز در ۳۴ کیلومتری غرب شهرستان تویسرکان واقع شده و دارای گونه‌های منحصربه‌فرد گیاهی و جانوری از جمله، کَل و بز است که از لحاظ ملی و بین‌المللی معروف بوده و هرساله تعداد قابل توجهی علاقه‌مندان طبیعت از این منطقه دیدن می‌نمایند.

شهر همدان

منطقهٔ حفاظت شدهٔ لشگردر در جنوب شرقی شهر ملایر و در محاصره ۱۴ روستای مجاور از جمله جوزان، مانیزان، فروز، ازناوله، زنگنه و احمد روغنی است و به لحاظ طبیعت مساعد از نظر آب، پوشش گیاهی و شرایط اقلیمی، همواره زیستگاه مناسبی برای جانوران و پرندگان بوده‌است.

همدان از دیرباز قطب وجود سبزیجات و گیاهان مختلف دارویی و خوراکی بوده‌است و با فرارسیدن فصل بهار دامنه‌های الوند همدان و سایر کوه‌ها شاهد رویش گیاهان و سبزیجات زیادی از جمله شنگ، بنفشه، گزنه، بابونه، غازیاغی، گیلاخه، کنگر، کاسنی و غیره است. اما در سال‌های اخیر هم‌زمان با رشد گیاهان و سبز شدن گونه‌های گیاهی مختلف در این مناطق، پای عده‌ای سودجو که اغلب افراد بیکار و مهاجر هستند به این دامنه‌ها گشوده شده و آن‌ها با توجه به رویکرد مردم همدان به مصرف برخی سبزیجات کوهی همانند ریواس و کنگر، با برداشت بی‌حد و حصر و غیراصولی به قلع‌وقمع گونه‌های یادشده می‌پردازند. این افراد با هجوم و سرازیر شدن به دامنه‌های کوهستان‌های همدان و پرنمودن کیسه‌های خود از گیاهان و سبزیجات کوهی آن هم به صورت ریشه کن نمودن آن‌ها و با برداشت بی‌رویه و بدون رعایت شرایط خاص رشد این گیاهان به تخریب عرصه‌های زیستی این گیاهان می‌پردازند و آن‌ها را در میادینی همانند میدان امام همدان، خیابان باباطاهر و … به فروش می‌رسانند و هیچ مرجعی، نظارت و توجهی بر عملکرد آن‌ها ندارد و این قبیل افراد با خاطری آسوده به کار خود همچنان ادامه می‌دهند. کارشناسان معتقدند که باید از تخریب منابع حیاتی و پوشش گیاهی دامنه‌های الوند که می‌تواند باعث بهبود وضعیت اقلیم همدان گردد، جلوگیری شود چرا که این مناطق با اندک توجه می‌تواند به یکی از جاذبه‌های تفریحی همدان مبدل گردد.[۳۰]

استان همدان به دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی، کیفیت مناسب آب و هوا، خاک مناسب و وجود نیروی خلاق و فعال، دارای قابلیت‌های تولیدی فراوان در زمینه محصولات کشاورزی بوده و به گونه‌ای که می‌تواند علاوه بر تأمین نیازهای داخلی استان بخشی از نیازهای سایر مناطق را در زمینه محصولات کشاورزی بر طرف نماید به‌طوری‌که استان همدان در تولید [گردو]، سیر و سیب زمینی رتبه اول کشور را دارد.[۳۱] و در تولید انگور رتبه سوم و در تولید کشمش رتبه دوم را به خود اختصاص داده‌است.[۳۲] استان همدان همچنین رتبه سوم تولید گیاهان دارویی، رتبه چهارم تولید شلیل و قارچ خوراکی، رتبه پنجم تولید آلو و هلو، رتبه ششم آلبالو و رتبه هشتم سیب و زعفران را در کشور دارا است. گیاهان دارویی استان شامل رازیانه، کالاندولا یا گل همیشه بهار، آویشن و گشنیز است که عمدتاً در شهرستان‌های نهاوند و رزن کشت می‌شود، به‌طوری‌که شهرستان نهاوند ۶۷ درصد گیاه دارویی گشنیز در کشور را تولید می‌کند و در این زمینه مقام اول را در کشور دارا است.[۳۳][۳۴] همچنین در تولید گندم هم استان همدان دارای رتبهٔ سوم است.[۳۵] این استان در تولید محصولات کشاورزی در میان ۱۰ استان برتر کشور قرار دارد و در بین استان‌های مجاور و همسایهٔ خود رتبهٔ اول را دارد.[۳۶] به لحاظ سطح زیر کشت محصولات باغی شهرستان ملایر با دارا بودن ۲۸ درصد مساحت باغات و ۳۸ درصد تولیدات باغبانی رتبه نخست، شهرستان نهاوند با دارا بودن ۱۸ درصد مساحت باغات و ۱۹ درصد تولیدات باغی رتبه دوم و شهرستان همدان نیز با دارا بودن ۱۳ درصد مساحت باغات و ۱۲ درصد تولیدات باغی رتبه سوم را در استان دارا است.[۳۳]

استان همدان به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی در غرب کشور به عنوان پخش‌کننده ترافیک در منطقهٔ غرب کشور به‌شمار می‌آید به‌طوری‌که ترافیک ۸ استان از استان همدان عبور می‌کند و این استان ۷۰ درصد ترافیک غرب کشور را تحمل می‌کند

ایستگاه‌های راه‌آهن استان در شهرهای همدان ، ملایر .و فیروزان قرار دارد.[۳۷]

این استان با داشتن بیش از پنج هزار کیلومتر انواع راه و بزرگراه و ۸۵ کیلومتر از آزاد راه همدان ساوه نقشی راهبردی و تعیین‌کننده در غرب کشور دارد.[۳۸]

استان همدان از مناطقی است که فراورده‌های دستی آن از شهرتی بسزا در سطح کشور برخوردار است و حتی برخی از صنایع دستی آن مانند صنعت سفالگری اهمیت صادراتی و جهانی دارد. این نوع صنایع دستی، علاوه برجنبه مصرفی، از ویژگی‌های هنری برخوردارند که به صورت طرح‌ها، نقوش و رنگ‌های گوناگون متجلی می‌شوند به‌طوری‌که استان همدان به لحاظ تنوع تولیدات صنایع دستی رتبه دوم تنوع تولیدات صنایع دستی کشور را به خود اختصاص داده‌است.[۳۹] برجسته‌ترین صنعت دستی استان، سفالگری و سرامیک‌سازی است که مرکز عمده آن لالجین در ۲۰ کیلومتری شهر همدان است. پیشینه سفال‌سازی در لالجین نزدیک به ۷۰۰ سال برآورد شده‌است به همین دلیل لالجین به پایتخت سفال ایران معروف است و در یونسکو ثبت جهانی شده است.[۴۰][۴۱]

همچنین ملایر به عنوان شهر ملی مبل و منبت در لیست شهرهای صنایع‌دستی کشور ثبت شد.[۴۲]

دراستان همدان به دلیل فراوانی درختان گردو صنعت و مبل و منبت در شهرستان‌های ملایر، تویسرکان و نهاوند از رونق خوبی برخوردار است و بخش قابل توجهی از اقتصاد این شهرستان‌ها به آن وابسته است. در استان همدان ۸۰۰۰ کارگاه مبل و منبت وجود دارد و ۱۵۰۰۰ نفر در آن‌ها مشغول به کار هستند[۴۳] به‌طوری‌که فقط ۶۰ درصد مبل و منبت کشور در شهرستان ملایر دراستان همدان تولید می‌شود و در این زمینه می‌توان گفت که استان همدان رتبه اول را در کشور دارا می‌باشد.[۴۴] رشته مبل و منبت به نام همدان در فهرست آثار صنایع دستی کشور به ثبت ملی رسیده‌است.[۴۵]
از دیگر صنایع دستی چشمگیر استان همدان می‌توان به مرواربافی یا همان سبدبافی اشاره کرد که این صنعت دستی در شهرستان ملایر رواج دارد. وجود ترکه‌های چوبی با کیفیت و مرغوب در این شهرستان از عوامل مؤثر در رشد این صنعت دستی در شهرستان ملایر است. به دلیل همین کیفیت مناسب ترکه‌های ملایر هنرمندانی که دراستان‌های شمالی کشور به این صنعت دستی اشتغال دارند چوب مورد نیاز خود را از شهرستان ملایر تأمین می‌کنند. این ترکه‌ها در روستاهای گوراب، داویجان، می آباد و حرم آباد از توابع ملایر توسط کشاورزان کاشته می‌شود. مروار بافی ملایر پس از سفال لالجین رتبه دوم صادرات صنایع دستی استان همدان را به خارج از کشور به خود اختصاص داده‌است.[۴۶]

در گذشته‌ای نه چندان دور چرم تولیدی در همدان به علت کیفیت و کمیت خاص آن مشهورترین و مرغوب‌ترین چرم در سراسر کشور شمرده می‌شد و آوازه کیفیت آن به کشورهای دیگر نیز رسیده بود. در گذشته در شهر همدان سه دباغ‌خانه وجود داشت. دباغ‌خانه سنگ شیر، دباغ‌خانه قانتور واقع در بلوار سفید آبی و دباغ‌خانه آقایی واقع در بلوار سفید آبی. متأسفانه پس از گذشت زمان دباغ‌خانه سنگ شیر و قانتور به مرور تعطیل و از بین رفته‌اند.

مهم‌ترین دانشگاه‌های در سطح استان همدان

استان همدان به دلیل موقعیت زمین‌شناسی خاص خود به لحاظ معدنی بسیار غنی است به‌طوری‌که علی‌رغم وسعت کم نسبت به سایر استان‌ها رتبهٔ هشتم ذخایر معدنی را در کشور به خود اختصاص داده‌است.[۴۹] وجود ۲۷۱ معدن فعال در استان همدان از جمله معادن سیلیس، فلدسپات، معادن غنی لاشه آهکی، سنگ آهن، پگماتیت، میکا، آندالوزیت، گارنت، انواع گرانیتها، پوزولان، پوکه معدنی، دولومیت، تراورتن، تالک، شن و ماسه و لاشه ساختمانی سبب شده تا همدان به عنوان یک استان معدن خیز به‌شمار آید. ۲۸ نوع ماده معدنی در استان همدان وجود دارد که کشف معادن آندالوزیت و یاقوت کبود از مواردی است که نشان می‌دهد استان همدان در این زمینه استعدادهای فراوانی برای سرمایه‌گذاری دارد. یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون تن ذخایر قطعی معادن در استان همدان است.[۵۰] استان همدان تنها دارندهٔ معادن یاقوت کبود در کشور است که این معادن در جنوب شهرستان همدان واقع شده‌است، همچنین استان همدان با ذخیره تقریبی ۷۰ میلیون تن آندالوزیت شیست دارنده بزرگترین ذخایر و تنها تولیدکننده آندالوزیت فرآوری شده در کشور است که آندالوزیت در صنایع نسوز مصرف می‌شود.[۵۱] ذخایر سیلیس استان همدان از جمله بهترین ذخایر سیلیس کشور است که نیاز واحدهای تولید شیشه و کریستال را تأمین می‌کند که عمده معادن سیلیس این استان در شهرستان ملایر قرار دارند. معادن دولومیت استان همدان که عمدتاً در شهرستان نهاوند و بخشی از تویسرکان واقع هستند تأمین‌کننده نیاز واحدهای تولیدی کشور از جمله صنایع نسوز، کاشی و شیشه می‌باشند. معادن فلدسپات استان همدان در شهرستان ملایر واقع شده و علاوه بر آن در شهرستان‌های اسدآباد و رزن نیز ذخایری از این ماده معدنی کشف شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌است و مورد مصرف عمده فلدسپات در صنایع کاشی و سرامیک است.[۵۱] استان همدان غنی‌ترین و استثنائی‌ترین سنگ‌های تزئینی ایران را دارد که این سنگ‌ها در دو نوع گرانیت تیره مثل گابرو و گرانیت خاکستری یافت می‌شوند در جنوب شرق شهرستان ملایر معادن روی و سرب آهنگران وجود دارد. معادن سنگ آهن استان همدان عمدتاً در شهرستان بهار و در روستاهای بابا علی و همه کسی واقع شده‌است و خوراک ذوب آهن غرب کشور در اسدآباد را تأمین می‌کند. در شهرستان رزن اندیس‌های متعددی از مس به صورت رگه‌ای وجود دارد. در شهرستان همدان هم در مناطقی مثل دره سیلوار وجود منابع گرافیت ثابت شده‌است. همچنین در مناطقی مثل منگاوی، دره سیمین، دره گنجامه و حیدره پشت شهر طلا با عیار قابل قبول تشخیص شده‌است ولی هنوز از نظر اقتصادی ارزیابی دقیق صورت نگرفته‌است.[۵۲]

اسدآباد.mw-parser-output .div-col{margin-top:0.3em;column-width:30em}.mw-parser-output .div-col-small{font-size:90%}.mw-parser-output .div-col-rules{column-rule:1px solid #aaa}.mw-parser-output .div-col dl,.mw-parser-output .div-col ol,.mw-parser-output .div-col ul{margin-top:0}.mw-parser-output .div-col li,.mw-parser-output .div-col dd{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}

۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸ ۹ ۱۰ ۱۱ ۱۲ ۱۳ ۱۴ ۱۵ ۱۶ ۱۷ ۱۸ ۱۹ ۲۰ ۲۱ ۲۲ ۲۳ ۲۴ ۲۵ ۲۶ ۲۷ ۲۸ ۲۹ ۳۰

تپه‌حصارساکز (سکاها و مادها) شهر سوخته سامنات ابان نوش‌آباد صددروازه آساک آرتاکوانا ابیورد ارگ بم سوزیانا کامبادن سیمره شاپورخواست نیم‌ور کرج ابودلف چهرآزادگان باسمنج ایزیرتو اکسین اصطخر بیشاپور تخت جمشید پیشیاوادا تموکن تخت‌طاووس شهر گور بندر سی‌نیز ارجان دارابگرد

دامغانسقز زابل پیشوا (تهران) انار (کرمان) کاشان دامغان قوچان هرات درگز بم شوش کرمانشاه دره‌شهر (ایلام) خرم‌آباد محلات (مرکزی) آستانه (مرکزی) گلپایگان تبریز بوکان (آذربایجان غربی) اهواز مرودشت (فارس)کازرون مرودشت (فارس) کوه‌های زاگرس بوشهرمرودشت (فارس) فیروزآباد بندر دیلم بهبهان داراب

۳۱ ۳۲ ۳۳ ۳۴ ۳۵ ۳۶ ۳۷ ۳۸ ۳۹ ۴۰ ۴۱ ۴۲ ۴۳ ۴۴ ۴۵ ۴۶ ۴۷ ۴۸ ۴۹ ۵۰ ۵۱ ۵۲ ۵۳ ۵۴ ۵۵ ۵۶ ۵۷ ۵۸ ۵۹ ۶۰

هوشنگان مرو نسا گرگانج تیسفون سلوکیه وه‌اردشیر سیراف راگا (ری باستان) شهر باستانی پاسارگاد تخت سلیمان بلخ باستان حلوان شهر قدیم نیشابور شهر قدیم جرجان هگمتانه انشان الموت طوس دقیانوس گندی‌شاپور تن‌اردشیر تون اسپهبد معبد لائودیسه دهانه غلامان (زرک – زرنکای) لور ترشیز کشمر کنابد

هفشجان-شهرکرد ماری (ترکمنستان) عشق‌آباد خوارزم (ازبکستان) سلمان پاک (عراق) استان بابل (عراق) استان بابل (عراق) بندر کنگان شهر ری پاسارگاد تکاب (آذربایجان غربی) بلخ (افغانستان) سرپل ذهاب نیشابور گنبدکاووس همدان سپیدان (فارس) الموت (قزوین) مشهد جیرفت (کرمان) دزفول قطیف (عربستان) فردوس (خراسان جنوبی) گیلان نهاوند نزدیک زابل اندیمشک کاشمر کاشمر گناباد

---

خلاصه گزارش فایل جغرافیایی سال ۱۳۹۷

صفحه‌ها برای ویرایشگران خارج‌شده از سامانه بیشتر بدانید

ساعت رسمی ایران (کد بین‌المللی IRST یا IT) نسبت به زمان گرینویچ با توجه به تفاضل نصف‌النهار، به اضافهٔ ۳:۳۰+ (یوتی‌سی ۳:۳۰+) است که در نیمهٔ دوم سال همین اعمال می‌شود و در نیمهٔ یکم سال خورشیدی با اعمال ساعت تابستانی یک ساعت به جلو کشیده شده و به اضافهٔ ۴:۳۰+ (یوتی‌سی ۴:۳۰+) در نظر گرفته می‌شود.

ساعت رسمی ایران هر سال در ساعت ۲۴ روز یکم فروردین، یک ساعت به جلو کشیده می‌شود؛ و در ساعت ۲۴ روز سی‌اُم شهریور، یک ساعت به عقب کشیده می‌شود تا به حالت اوّل برگردانده شود. بازگرداندن ساعت به حالت نخست خود (یک ساعت به عقب کشیدن) به این دلیل در روز ۳۰ شهریور انجام می‌شود تا تداخلی در ساعت بازگشایی مدارس در روز یکم مهرماه نداشته باشد، زیرا بنا به اظهار نظر کارشناسان، اگر این موضوع به صورت عادی و استاندارد در پایان ساعت آخرین روز تابستان (۳۱ شهریورماه) اتفاق بیفتد، به دلیل عدم اطلاع برخی خانواده‌ها و دیر متوجه شدن این موضوع، و همچنین تغییر زمان‌بندی خواب شبانه، روز کاری مدارس در اول مهرماه با تداخل روبه‌رو شده و برخی خانواده‌ها فرزندان خود را در روز اول مهر که همراه با جشن بازگشایی مدارس است با تأخیر یا خواب‌آلودگی عازم مدرسه می‌کنند.[۱]

تعیین این ساعت زمانی، برای کشور ایران را گروهی به ریاست دکتر محمود حسابی انجام داد. تا سال ۱۳۱۱ خورشیدی ساعت ایران، غروب‌کوک بوده و هر شهری یک ساعت داشته‌است. در این سال به همت دکتر محمود حسابی با محاسبهٔ طول و عرض جغرافیایی و مکاتبه با گرینویچ بین‌المللی، ساعت رسمی برای کشور تعیین گردیده‌است.[۲]

پیش از وجود ساعت رسمی کشور، ظاهراً مرسوم بوده که هر صبح، هر ظهر و هر غروب، عقربهٔ ساعت شمار روی ساعت ۱۲ (روی دسته) قرار داده می‌شده‌است. به عبارت دیگر، در زمان‌های یادشده، ساعت را صفر منظور نموده و آغاز جدیدی برای محاسبهٔ ساعت در نظر می‌گرفته‌اند. به عنوان مثال ساعت چهار به معنای گذشت چهار ساعت از صبح یا از ظهر یا از شب (بسته به موقعیت زمانی) بوده‌است.[۳] در بیشتر موارد ساعت ظهرتیم و سپس غروب‌تیم بوده که با تنظیم بر روی ساعت دوازده کاربرد شرعی هم داشته و هر چند روز یک‌بار تنظیم دقیق می‌شده‌است.

شهر همدان

در ایران، برای نخستین‌بار، پیش از انقلاب سال ۱۳۵۷، ساعت رسمی کشور به ساعات تابستانی و زمستانی تقسیم شد.[۴] بعد از انقلاب اسلامی ایران این روند به حالت تعلیق درآمد.

در سال ۱۳۷۰ (در زمان ریاست‌جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی) بر اساس محاسباتی هیئت وزیران ایران مصوبه‌ای را به تصویب رساند که طی آن ساعت رسمی کشور همه‌ساله در یکم فروردین یک ساعت جلو کشیده شود و در سی‌ویکم شهریور به حالت نخست بازگردد. ادامهٔ مطالعات در آن دوره نشان داد که حدود ۱۰۰ مگاوات کاهش مصرف در زمان پیک (اوج مصرف) حاصل شده‌است.[۵][۶] اما دولت ایران در اسفندماه سال ۱۳۸۴ (پس از ۱۵ سال و در زمان ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد) این مصوبه را ابطال نمود. غلامحسین الهام سخنگوی وقت دولت، در زمان اعلام این تصمیم دولت اعلام نمود که بررسی کارشناسانه‌ای مبنی بر این که تغییر ساعت در کشور منجر به صرفه‌جویی در مصرف انرژی در کشور شده باشد، وجود ندارد. وی دلیل لغو مصوبهٔ پیشین هیئت دولت را «سردرگمی بخش‌های زیادی از جامعه در اثر تغییر ساعت رسمی کشور» و «عدم وجود بررسی‌های دقیق و کارشناسانه برای تأیید صرفه‌جویی در مصرف برق با روش تغییر ساعت» اعلام نمود.[۴] این ادعا در حالی مطرح می‌شد که مدتی پیش‌تر از آن مدیر دفتر مدیریت مصرف برق شرکت توانیر از کاهش ۱٫۵ درصدی مصرف برق با تغییر ساعت رسمی کشور در یکم فروردین خبر داده بود، و میزان این صرفه‌جویی ظرف ۶ ماه را بیش از ۷۵ گیگاوات ساعت تخمین زده بود.[۴] هم‌چنین برخی نمایندگان مجلس در موافقت با توقف تغییر ساعت، ثابت بودن ساعت را کمکی به بجا آوردن فریضه‌های دینی و کم‌کردن اتلاف زمان میان نماز و ساعت کار معرفی کردند.[۷]

پس از آن در سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ نمایندگان مجلس شورای اسلامی، طرح‌هایی را در دستور کار خود قرار دادند تا دولت را مکلف به تغییر ساعت رسمی کشور در شش‌ماههٔ نخست سال نمایند[۸] اما در نهایت این طرح‌ها به‌صورت قانون در نیامدند. این در حالی بود که منابع مختلف پیشنهادهای مختلفی، هم‌چون تاریخ‌هایی جدید برای آغاز و پایان تغییر ساعت در سال را مطرح می‌کردند.[۶]

در نهایت در روز ۳۱ مرداد ۱۳۸۶ قانونی مشتمل بر یک مادهٔ واحده مبنی بر تغییر ساعت رسمی کشور به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.

بنا بر این قانون، ساعت رسمی کشور «ایران» هر سال در ساعت ۲۴ روز یکم (ساعت ۰۰:۰۰:۰۰ روز دوم) فروردین، یک ساعت به جلو کشیده می‌شود و در ساعت ۲۴ روز سی‌اُم (ساعت ۰۰:۰۰:۰۰ روز سی‌ویکم) شهریور؛ به عقب کشیده شده، یعنی به حالت اوّل برگردانده می‌شود.[۹][۱۰][۱۱]

جمهوری آذربایجان • اردن • ارمنستان • ازبکستان • اسرائیل • افغانستان • امارات متحده عربی • اندونزی • ایران • بحرین • برونئی • بنگلادش • بوتان • پاکستان • تاجیکستان • تایلند • ترکمنستان • ترکیه • تیمور شرقی • چین • روسیه • ژاپن • سری‌لانکا • سنگاپور • سوریه • عراق • عربستان سعودی • عمان • فیلیپین • قبرس • قرقیزستان • قزاقستان • قطر • کامبوج • کره جنوبی • کره شمالی • کویت • گرجستان • لائوس • لبنان • مالدیو • مالزی • مصر • مغولستان • میانمار • نپال • ویتنام • هند • یمن

آبخاز • اوستیای جنوبی • تایوان • فلسطین • جمهوری ترک قبرس شمالی • قره‌باغ

جزیره کریسمس • جزایر کوکوس • ماکائو • هنگ کنگ

صفحه‌ها برای ویرایشگران خارج‌شده از سامانه بیشتر بدانید

یوتی‌سی ۳:۳۰+ (UTC+3:30) زمان‌بندی گرینویچ به اضافه ۳:۳۰ وقت نصف النهاری و ساعت رسمی فصل‌های پائیز و زمستان (وقت زمستانی) در ایران است.

اکنون ‏۱۹:۵۵ به وقت گرینویچ برابر با ۲۳:۲۵ به وقت نصف النهاری ایران است. زمان رسمی ایران، اکنون ۲۳:۲۵ است.

تعیین این زمان برای کشور ایران را گروهی به ریاست دکتر محمود حسابی انجام داد.[نیازمند منبع]

شهر همدان یکی از شهرهای غربی و کوهستانی ایران و مرکز شهرستان و استان همدان است . این شهر در دامنهٔ کوه الوند و در بلندای 1900 متری از سطح دریا واقع شده‌است و از شهرهای سردسیر ایران به شمار می‌آید . همدان قدیمی‌ترین شهر ایران و از کهن‌ترین شهرهای جهان است. در سال 1385 مجلس شورای اسلامی در مصوبه‌ای همدان را «پایتخت تاریخ و تمدن ایران» اعلام کرد . همدان اولین پایتخت نخستین شاهنشاهی ایران، مادها بوده‌است . آثار یافت‌شده از محوطهٔ باستانی هگمتانه و نیز کتیبه‌های گنج‌نامه از آن دوران هستند . همچنین شهر همدان در روزگار هخامنشیان ، اشکانیان ، ساسانیان ، آل بویه و سلجوقیان نیز یکی از پایتخت‌های کشور بوده‌است . هم‌اکنون استان همدان به دلیل داشتن مراکز تاریخی و دیدنی به عنوان پنجمین شهر فرهنگی و توریستی کشور شناخته می‌شود و از نظر علمی نیز با وجود مراکز دانشگاه بوعلی سینا ، دانشگاه صنعتی همدان ، دانشگاه آزاد اسلامی همدان ، دانشگاه پیام نور همدان و مراکز دیگر به عنوان یکی از قطب‌های دانشگاهی کشور شناخته شده‌است . هتلهای شهر همدان پذیرای میهمانان گرامی می باشد.آرامگاه بوعلی سینا نماد شهر همدان و همچنین یکی از نمادهای پیشینهٔ ایران در فرهنگ جهان و دانش و علم به شمار می‌رود .شهر همدان از لحاظ جمعیت چهاردهمین شهر پرجمعیت ایران به شمار می‌آید و در مرداد سال 1388 به عنوان یکی از کلانشهرهای ایران معرفی شد . در سال‌های 1300 تا 1304 خورشیدی مهندس آلمانی کارل فریش طرحی مدرن را برای همدان طراحی کرد که از نوع نقشه‌های شعاعی محسوب می‌شود  .

زبان اکثریت مردم استان همدان فارسی است اما بعلت همجواری با استان های لرستان، کردستان و زنجان دارای گویشورانی از زبان های لری، کردی و  ترکی نیز می باشد . در استان همدان زبان‌ها و گویش‌های گوناگونی رایج است که فارسی، ترکی، لری و لکی و کردی از مهم‌ترین آن‌ها به‌شمار می‌روند.

فارس‌زبانها بیشتر ساکنان مرکز استان (شهر همدان) را تشکیل می‌دهند و از قدیمی‌ترین مردم این منطقه محسوب می‌شوند که از دوران مادها در این سرزمین اسکان یافته‌اند . همچنین مردم شهرهای نهاوند و ملایر به گویش پارسی میانه یا پهلوی سخن میگویند . در شمال ، غرب و شرق استان (562 روستا) به زبان ترکی ، در مرکز استان (شهر همدان) بیشتر به زبان فارسی ، در جنوب استان (255 روستا) به زبان‌های لری و لکی و در غرب و شمال غرب  استان (159 روستا) به زبان کردی تکلم می‌شود.

در این سایت ضمن بررسی دقیق جزئیات، تخفیف و قیمت هتلهای همدان، میتوانید رزرو آنلاین هتل پارسیان بوعلی و هتل پارسیان آزادی همدان را انجام دهید.

رزرواسیون مهر متعلق به شرکت سفر گستر مهر اسپادانا، به عنوان قدیمی ترین و کارآمدترین سامانه رزرو آنلاین هتل، در ایران هتل مناسب با توجه به بودجه شما را پیشنهاد می دهد. در این سامانه اطلاعات همه جانبه ای از امکانات، خدمات و قیمت هتل به دست می آورید. با بررسی دقیق هتل ها، انتخاب هوشمندانه ای انجام دهید و لذت سفر خود را چندین برابر کنید. این مرکز ملی رزرواسیون با موتور قوی هتل یاب، شما را برای انتخاب بهترین هتل یار ی می نماید.



شهر همدان

اولین نفری باشید که برای این مکان عکس آپلود می کنید

بازدید از این جاذبه رایگان است

شهر همدان مرکز استان همدان است که در زمان مادها بنا شده است و در آن زمان به نام هگمتانه معروف بود و پایتخت ایران به شمار می‌رفت. در واقع همدان پایتخت تمدن و تاریخ ایران است؛به همین دلیل از اهمیت خاصی برخوردار است و سالیانه گردشگران زیادی به این شهر سفر می‌کنند.

غار علیصدر طولانی‌ترین غار آبی جهان، یکی از انگیزه‌های مهم و بخش جذاب و به‌یادماندنی سفر گردشگران به استان همدان است. این غار در ارتفاعات ساری قیه نزدیک روستای علیصدر شهرستان کبودرآهنگ قرار دارد. ارتفاع غار از سطح دریا ۲,۱۰۰ متر است و محوطه غار دالان‌های پیچ در پیچ و دهلیزهای متعددی دارد. بازدید از این غار با قایق امکان‌پذیر است. دمای داخل غار ثابت و همواره ۲۰ درجه سانتی‌گراد است. غار علیصدر بیست و سومین اثر طبیعی ملی است که سازمان میراث فرهنگی در ۱۵ دی ۱۳۸۷ در فهرست میراث طبیعی ایران آن را ثبت کرده است. ساعت بازدید از غار در ۶ ماهه اول سال از ۸ تا ۱۷ و در ۶ ماهه دوم سال از ۸ تا ۱۵ است.

در ۱۱ کیلومتری شرق همدان می‌توانید از تنها دریاچه‌ این شهر بازدید کنید. دریاچه‌ای زیبا که با وجود فضای سبز و امکانات تفریحی و گردشگری، مسافران بسیاری را به سوی خود جذب می‌کند. از تفریحات دریاچه اکباتان ورزش‌های آبی مانند قایقرانی و اسکی روی آب است. به‌منظور راحتی مسافران و گردشگران، امکاناتی چون رستوران و مهمانسرا در این منطقه تفریحی ساخته شده است.

مجموعه‌ تفریحی، توریستی و ورزشی گنجنامه‌ همدان در میدان گنج‌نامه و در پنج کیلومتری غرب شهر همدان و کوه‌های الوند قرار دارد. آب و هوای مطبوع کوهستان، دره فرح‌بخش الوند و چشم‌انداز زیبای دشت میشان جذابیتی را پدید آورده که گردشگران داخلی و خارجی را به خود جذب می‌کند. این مجموعه شامل چندین جاذبه‌ گردشگری است که برای بازدید از همه‌ آن‌ها لازم است یک روز کامل را به آن اختصاص دهید.

در این دهکده توریستی می‌توانید از سنگ‌نبشته‌های گنج‌نامه و آبشار گنج‌نامه دیدن کنید. تله‌کابین گنجنامه، پیست اسکی تاریک‌دره، تله‌سیژ و تله‌اسکی، ورزش تعادل هوایی در ضلع غربی مجتمع گنج‌نامه، پیاده‌روی روی پل معلق ۲۰۰ متری، تیرول یا پرواز فردی روی کابلی به طول ۵۲۰ متر و بسیاری تفریحات دیگر را نیز در این مجتمع تفریحی گردشگری تجربه کنید.

به صحرا بنگرم صحرا ته وینم / به دریا بنگرم دریا ته وینم

به هر جا بنگرم کوه و در و دشت / نشان روی زیبای ته وینم

آرامگاه باباطاهر عریان، عارف، شاعر ایرانی‌تبار و دوبیتی سرای اواخر سده چهارم و اواسط سده پنجم در همدان قرار گرفته است. این آرامگاه در میدانی به همین نام در شمال همدان قرار دارد. این اثر در سال ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در سطح محوطه‌ داخلی آرامگاه، کاشی‌کاری معرق و تزیینات بسیار ظریفی به کار رفته که جلوه‌ خاصی به قسمت‌های داخلی مزار داده است. اشعار باباطاهر با لهجه ملايری یا با لهجه‌ای از زبان لری سروده شده‌اند. در محوطه داخلی این آرامگاه، ۲۴ دوبیتی روی ۲۴ قطعه سنگ زیبا حک شده و در قسمت پایین اطراف محوطه داخلی مزار نصب شده است. ساعت بازدید از آرامگاه بابا طاهر عریان در بهار و تابستان از ساعت  ۹ تا ۲۱ و در فصول پاییز و زمستان ۹ تا ۱۷ است. در کنار این آرامگاه، موزه‌ صنایع دستی استان همدان قرار دارد که می‌توانید از آن نیز بازدید کنید.

آرامگاه طبیب، شاعر و عارف ایرانی، ابوعلی سینا، که شهرت جهانی دارد در میان میدانی به همین نام واقع است. میدانی بیضوی با درختان چنار کهنسال و آب‌نماهایی الهام گرفته از باغ‌های ایرانی که تفرجگاه زیبایی را به وجود آورده است. طرح و نقشه‌ی بنا از برج قابوس بن وشمگیر در شهر گنبد کاووس اقتباس شده است. تالار جنوبی آرامگاه محل نگهداری سکه، سفال و اشیای کشف‌شده‌ مربوط به هزاره‌های قبل از میلاد است. در تالار شمالی، مجموعه‌ای نفیس از کتاب‌های خطی و آثار بوعلی سینا گردآوری شده است.

این شهر کهن، نخستین پایتخت ایران بوده و به‌همراه آتن در یونان و رم در ایتالیا، از معدود شهرهای باستانی جهان است که همچنان زنده و مهم مانده است. هرودوت این شهر را ساخته دیاکو دانسته و گفته است که هفت دیوار داشته که هرکدام به رنگ یکی از سیاره‌ها بوده‌اند. در حفاری‌های باستان‌شناسی سال‌های اخیر در تپه‌ هگمتانه مشخص شده است که محل کاخ‌های باشکوه این ناحیه باستانی، در تپه هگمتانه کنونی واقع بوده است. نکته‌ قابل‌توجه این شهر باستانی، شبکه‌ منظم و پیشرفته‌ی آب‌رسانی آن بوده است.

این بنا در میان نمونه‌های به‌ جا‌ مانده‌ از معماری دوره اسلامی بی‌نظیر و از نمونه‌های منحصر‌به‌فرد معماری ایران‌زمین است. گنبد علویان در چهار باغ علویان در نزدیکی میدان امامزاده عبدالله شهر همدان قرار دارد. این گنبد از سمت شمال در خیابانی که میدان عین‌القضات را به میدان امامزاده عبدالله وصل می‌کند، قرار گرفته و از سمت جنوب با خیابان باباطاهر و از شرق با خیابان اکباتان محصور شده است. این اثر یکی از شاهکارهای معماری و گچبری بعد از اسلام در همدان است و طی شماره ۹۴ در تاریخ ۱۵٫۱۰٫۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است

امامزاده حسین یا شاهزاده حسین در همدان در ابتدای خیابان شهدا قرار دارد. این حرم از آثار ممتاز معماری شهر همدان است که گنبد آجری زیبایی بر بالای آن قرار دارد. ساختمان مقبره شمالی است و یک ایوان کوچک، ورودی و دو حرم با پلان‌های صلیبی دارد. نمای ورودی دو طبقه است. در هر طبقه حجره‌هایی قرار دارد. رسمی‌بندی‌هایی در داخل طاق‌نما وجود دارد و ضریح‌ چوبی نفیس و گنبدی مرتفع در این بنا ساخته شده است.

با توجه به متن شجره‌نامه این محل مدفن امامزاده حسین، از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) یا پسر امام حسن عسگری (ع) است. شواهد نشان می‌دهد که بنای امامزاده جدیدتر از دوره صفویه نیست. در طول زمان دخل‌وتصرف‌هایی در بنا انجام شده است. این بقعه دارای حیاط دلبازی است که درخت توت کهنسالی در آن وجود دارد.

مجموعه تاريخی بازار همدان در محدوده خيابان‌های باباطاهر، اکباتان و شهدا قرار دارد و عمده بناهای آن مربوط به دوره قاجاريه است. مانند بازارهای اغلب شهرهای قدیمی ایران، بازار سنتی همدان نیز مسقف است. بعضی بخش‌های آن پوششی گنبدی شکل دارد. بازار همدان به‌لحاظ وجود راسته‌های مختص به اصناف مختلف معماری ویژه‌ای دارد. برخی مورخان قدمت این بازار را به دوره سامانیان نسبت می‌دهند؛ اما اکثر این مجموعه بازمانده دوره قاجار است.

برج قربان یکی از آثار تاریخی قرون هفتم یا هشتم هجری است که در شهر همدان بین چهار باغ شهید مدنی و خیابان طالقانی جنب دبیرستان ابن سینا قرار دارد. این بنا مدفن حسن بن عطار حافظ ابو‌العلا همدانی و امرای سلجوقی است.

درباره دلیل نام‌گذاری این بنا به برج قربان، گفته می‌شود که در جریان شورش افغان‌ها در دوره صفویه، این محل سنگرگاه فردی به اسم قربان بود. او از اهالی محل دفاع و تلاش می‌کرد شورشیان را دفع کند. به همین دلیل مسجد و بقعه به نام او شهرت یافت.

این برج در تاریخ ۲۸ خرداد ۱۳۵۴ در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران ثبت شده است.

حمام قلعه، همان طور که از نامش پیدا است، حمامی سنتی در همدان است. این حمام در یکی از محله‌های قدیمی و اصیل شهر همدان به نام محله قاشق‌تراشان یا محله قلعه قرار، در خیابان شریعتی قرار دارد. حمام قلعه مربوط به دوره‌ قاجاز است و مساحتی حدود ۱۵۰۰ مترمربع دارد.

شهر همدان

حمام قلعه از دو بخش سرد و گرم تشکیل شده است که ورودی هشتی-شکل دارد. بعد از عبور از هشتی، ابتدا حمام سرد و سپس حمام گرم قرار گرفته است. این حمام بخش مردانه و زنانه داشته است.

در سال ۱۳۸۷ خورشیدی، حمام تاریخی قلعه مورد مرمت و نوسازی قرار گرفت. بعد از آن این حمام تغییر کاربری پیدا کرد و اکنون به‌عنوان موزه مردم شناسی همدان، پذیرای گردشگران و علاقه‌مندان است. داخل حمام نیز سفره‌خانه سنتی راه‌اندازی شده که گروه‌های موسیقی در آنجا برنامه‌های مختلفی اجرا می‌کنند.

در انتهای چهارباغ آزادگان در شهر همدان، در زیربنای تقریبی ۲۰۰۰ مترمربعی، موزه تاریخ طبیعی همدان قرار دارد. موزه تاریخ طبیعی همدان به همت جعفر محمد علیزاده تاسیس شده و تمامی نمونه‌ها با تلاش ایشان و دانشجویان جمع‌آوری شده‌اند.

این موزه در داخل دانشکده کشاورزی قرار دارد؛ موزه‌ای کم‌نظیر از انواع گونه‌های حیوانی، گیاهی و طبیعی مربوط به اقلیم ایران و جهان. این موزه در حال حاضر به‌عنوان سرمایه‌ای گران‌بها است که به بستری برای مطالعه و تحقیق دانش‌پژوهان تبدیل شده است. در این موزه نمونه‌های زنده، سنگواره و تاکسی‌درمی شده از گونه‌های مختلف جانداران نگهداری می‌شود.

محوطه‌ سنگ شیر در انتهای خیابان ۱۲ متری و در یک میدان در شرق شهر همدان قرار دارد. از این مجسمه‌ سنگی دو تا بوده که یکی از آن‌ها در دروازه‌ همدان قرار داشته است و در زمان حمله اعراب به باب الاسد یا دروازه شیر معروف شد. بخشی از  این محوطه در زیر منازل مسکونی مدفون و بخشی از آن به میدان تبدیل شده است. گورستانی  وسیع از دوران اشکانیان با تابوت‌های سفالی، تدفین‌های گور خمره‌ای و گودالی پیدا شد. قدمت این مکان را به دوره‌‌های مختلف نسبت می‌دهند، ولی برخی آن را مادی می‌دانند؛ اما با توجه به تابوت‌های گورستان اشکانی بودن آن مشخص است. این اثر قبل از انقلاب در سال ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

ابوالقاسم عارف قزوینی از شاعران و تصنیف‌سازان زمان مشروطه ایران بود. وی در سال ۱۲۵۹ خورشیدی در قزوین به دنیا آمد. قبر این شاعر در همدان، خیابان بوعلی و در آرامگاه بوعلی سینا قرار دارد.

ستایش مر آن ایزد تابناک / که پاک آمدم پاک رفتم به خاک

مسجدجامع همدان از بناهای قارجاری این شهر محسوب می‌شود که دارای دو کتیبه به سال‌های ۱۲۵۳ و ۱۲۵۱ هجری قمری است. قدمت این مسجد به زمان فتحعلی شاه و محمد شاه از پادشاهان قاجار می‌رسد. در حال حاضر در معماری مسجد تغییراتی صورت گرفته و گچ‌بری‌های ایوان جنوبی آن از بین رفته و از مصالح جدید نیز استفاده کرده‌اند. مناره‌های مسجد نیز از بخش‌های الحاقی و جدید است.

معبد نهاوند که در منطقه دو خواهران این شهر قرار دارد از آثار تاریخی دوران سلوکیه در ایران و در استان همدان است. بر اساس کتیبه‌ای سنگی با خط یونانی که از این مکان پیدا شده این معبد را پادشاه سلوکی آنتوخیوس سوم که در سال‌های ۲۲۳- ۱۸۷ پیش از میلاد حکومت می‌کرد برای نیایش همسرش لائودیسه این بنا را ایجاد کرد. از لائودیسه مجسمه‌ برنزی خدایان یونان، پایه ستون، سرستون کشف شد. بعد از دوران سلوکیان، اشکانیان در این معبد حضور داشته‌اند.

یکی از موزه‌های شهر همدان موزه‌ هگمتانه است که در میدان هفت تیر، شرق تپه هگمتانه و نزدیک به گودال معروف به فرانسوی‌های در داخل شهر قرار دارد. بنای این موزه ابتدا مدرسه‌ پرورش بوده که اکنون تغییر کاربری داده و به موزه تبدیل شده است. در این موزه علاوه بر آثار و اشیای به دست آمده از تپه هگمتانه از سراسر استان نیز اشیایی نگهداری می‌شود.

نویسنده: زهره زرشکیان

var suggestJsonList={“title”:”مقاصد پیشنهادی”,”suggest”:[{title:”تهران، ایران”,slug:”/dir/تهران-118-ci/”},{title:”مشهد، ایران”,slug:”/dir/mashhad-28516-ci/”},{title:”کیش، ایران”,slug:”/dir/kish-435-ci/”},{title:”شیراز، ایران”,slug:”/dir/shiraz-262-ci/”},]};

var attractionDefault=[{“id”:435,”title”:”کیش”,”slug”:”Kish”,”provinceSlug”:”Hormozgan”,”countrySlug”:”iran”,”countryTitle”:”ایران”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان هرمزگان”,”isRecentlySearch”:false,”attractionInfoType”:3},{“id”:57,”title”:”اصفهان”,”slug”:”Isfahan”,”provinceSlug”:”esfahan”,”countrySlug”:”iran”,”countryTitle”:”ایران”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان اصفهان”,”isRecentlySearch”:false,”attractionInfoType”:3},{“id”:262,”title”:”شیراز”,”slug”:”Shiraz”,”provinceSlug”:”Fars”,”countrySlug”:”iran”,”countryTitle”:”ایران”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان فارس”,”isRecentlySearch”:false,”attractionInfoType”:3},{“id”:28355,”title”:”قشم”,”slug”:”Qeshm”,”provinceSlug”:”Hormozgan”,”countrySlug”:”iran”,”countryTitle”:”ایران”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان هرمزگان”,”isRecentlySearch”:false,”attractionInfoType”:3},{“id”:44,”title”:”اردبیل”,”slug”:”ardabil”,”provinceSlug”:”Ardabil”,”countrySlug”:”iran”,”countryTitle”:”ایران”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان اردبیل”,”isRecentlySearch”:false,”attractionInfoType”:3},{“id”:20015,”title”:”سرعین”,”slug”:”Sarein”,”provinceSlug”:”Ardabil”,”countrySlug”:”iran”,”countryTitle”:”ایران”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان اردبیل”,”isRecentlySearch”:false,”attractionInfoType”:3},{“id”:361,”title”:”آستارا”,”slug”:”astara”,”provinceSlug”:”Gilan”,”countrySlug”:”iran”,”countryTitle”:”ایران”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان گیلان”,”isRecentlySearch”:false,”attractionInfoType”:3},{“id”:25463,”title”:”آنتالیا”,”slug”:”antalya”,”provinceSlug”:”Antalya”,”countrySlug”:”turkey”,”countryTitle”:”ترکیه”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان آنتالیا”,”isRecentlySearch”:false,”attractionInfoType”:3},{“id”:113256,”title”:”گرجستان”,”slug”:”georgia”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”countryTitle”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”isRecentlySearch”:false,”attractionInfoType”:1},{“id”:113350,”title”:”ارمنستان”,”slug”:”armenia”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”countryTitle”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”isRecentlySearch”:false,”attractionInfoType”:1},{“id”:27047,”title”:”باکو”,”slug”:”Baku”,”provinceSlug”:”baku”,”countrySlug”:”azerbaijan-republic”,”countryTitle”:”جمهوری آذربایجان”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”بخش باکو”,”isRecentlySearch”:false,”attractionInfoType”:3},{“id”:113230,”title”:”بلغارستان”,”slug”:”bulgaria”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”countryTitle”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”isRecentlySearch”:false,”attractionInfoType”:1}];

var tourDefault=[{“id”:344,”title”:”تور استانبول”,”slug”:”استانبول”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:null,”tourCount”:0,”categoryCount”:3,”tagCount”:7,”tourInfoType”:5},{“id”:586,”title”:”تور کیش”,”slug”:”کیش”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:null,”tourCount”:0,”categoryCount”:0,”tagCount”:0,”tourInfoType”:5},{“id”:547,”title”:”تور مشهد”,”slug”:”مشهد”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:null,”tourCount”:0,”categoryCount”:0,”tagCount”:0,”tourInfoType”:5},{“id”:345,”title”:”تور آنتالیا”,”slug”:”انتالیا”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:null,”tourCount”:0,”categoryCount”:0,”tagCount”:0,”tourInfoType”:5},{“id”:324,”title”:”تور دبی”,”slug”:”دبی”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:null,”tourCount”:0,”categoryCount”:0,”tagCount”:0,”tourInfoType”:5},{“id”:319,”title”:”تور ارمنستان”,”slug”:”ارمنستان”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:null,”tourCount”:0,”categoryCount”:0,”tagCount”:0,”tourInfoType”:5},{“id”:584,”title”:”تور قشم”,”slug”:”قشم”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:null,”tourCount”:0,”categoryCount”:3,”tagCount”:7,”tourInfoType”:5},{“id”:554,”title”:”تور چابهار”,”slug”:”چابهار”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:null,”tourCount”:0,”categoryCount”:0,”tagCount”:0,”tourInfoType”:5},{“id”:398,”title”:”تور گرجستان”,”slug”:”گرجستان”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:null,”tourCount”:0,”categoryCount”:0,”tagCount”:0,”tourInfoType”:5},{“id”:6,”title”:”تور کویر گردی”,”slug”:”کویرگردی”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:null,”tourCount”:0,”categoryCount”:0,”tagCount”:1,”tourInfoType”:6},{“id”:522,”title”:”تور اروپا”,”slug”:”اروپا”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:null,”tourCount”:0,”categoryCount”:0,”tagCount”:0,”tourInfoType”:5},{“id”:445,”title”:”تور آفریقا”,”slug”:”افریقا”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:null,”tourCount”:0,”categoryCount”:0,”tagCount”:0,”tourInfoType”:5},{“id”:338,”title”:”تور تایلند”,”slug”:”تایلند”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:null,”tourCount”:0,”categoryCount”:0,”tagCount”:0,”tourInfoType”:5},{“id”:5,”title”:”تور طبیعت‌گردی”,”slug”:”طبیعت-گردی”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:null,”tourCount”:0,”categoryCount”:0,”tagCount”:1,”tourInfoType”:6},{“id”:9,”title”:”تور کریسمس ۲۰۲۲”,”slug”:”تور-کریسمس”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:null,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:null,”tourCount”:0,”categoryCount”:0,”tagCount”:1,”tourInfoType”:6}];

var hotelDefault=[{“id”:118,”title”:”تهران”,”slug”:”تهران”,”provinceSlug”:”Tehran”,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان تهران”,”countryTitle”:”ایران”,”hotelInfoType”:3},{“id”:28516,”title”:”مشهد”,”slug”:”Mashhad”,”provinceSlug”:”Razavi-Khorasan”,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان خراسان رضوی”,”countryTitle”:”ایران”,”hotelInfoType”:3},{“id”:57,”title”:”اصفهان”,”slug”:”Isfahan”,”provinceSlug”:”esfahan”,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان اصفهان”,”countryTitle”:”ایران”,”hotelInfoType”:3},{“id”:262,”title”:”شیراز”,”slug”:”Shiraz”,”provinceSlug”:”Fars”,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان فارس”,”countryTitle”:”ایران”,”hotelInfoType”:3},{“id”:30425,”title”:”تبریز”,”slug”:”Tabriz”,”provinceSlug”:”East-Azerbaijan”,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان آذربایجان شرقی”,”countryTitle”:”ایران”,”hotelInfoType”:3},{“id”:435,”title”:”کیش”,”slug”:”Kish”,”provinceSlug”:”Hormozgan”,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان هرمزگان”,”countryTitle”:”ایران”,”hotelInfoType”:3},{“id”:28355,”title”:”قشم”,”slug”:”Qeshm”,”provinceSlug”:”Hormozgan”,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان هرمزگان”,”countryTitle”:”ایران”,”hotelInfoType”:3},{“id”:453,”title”:”یزد”,”slug”:”Yazd”,”provinceSlug”:”Yazd”,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان یزد”,”countryTitle”:”ایران”,”hotelInfoType”:3},{“id”:3,”title”:”استان اردبیل”,”slug”:”Ardabil”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:”ایران”,”hotelInfoType”:2},{“id”:27,”title”:”استان مازندران”,”slug”:”Mazandaran”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:”ایران”,”hotelInfoType”:2},{“id”:25,”title”:”استان گیلان”,”slug”:”Gilan”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:”ایران”,”hotelInfoType”:2}];

var internalCityList={isRtl:true,results:[{label:”تهران (Thr)”,code:”thr”,cityTitle:”تهران”,isFeatured:true,airports:null,},{label:”اصفهان (Ifn)”,code:”ifn”,cityTitle:”اصفهان”,isFeatured:true,airports:null,},{label:”مشهد (Mhd)”,code:”mhd”,cityTitle:”مشهد”,isFeatured:true,airports:null,},{label:”کیش (Kih)”,code:”kih”,cityTitle:”کیش”,isFeatured:true,airports:null,},{label:”اهواز (Awz)”,code:”awz”,cityTitle:”اهواز”,isFeatured:true,airports:null,},{label:”شیراز (Syz)”,code:”syz”,cityTitle:”شیراز”,isFeatured:true,airports:null,},{label:”تبریز (Tbz)”,code:”tbz”,cityTitle:”تبریز”,isFeatured:true,airports:null,},{label:”بندر عباس (Bnd)”,code:”bnd”,cityTitle:”بندر عباس”,isFeatured:true,airports:null,},{label:”قشم (Gsm)”,code:”gsm”,cityTitle:”قشم”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”رشت (Ras)”,code:”ras”,cityTitle:”رشت”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”مراغه (Acp)”,code:”acp”,cityTitle:”مراغه”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”خوی (Khy)”,code:”khy”,cityTitle:”خوی”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”ماکو (Imq)”,code:”imq”,cityTitle:”ماکو”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”ارومیه (Omh)”,code:”omh”,cityTitle:”ارومیه”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”اردبیل (Adu)”,code:”adu”,cityTitle:”اردبیل”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”پارس آباد (Pfq)”,code:”pfq”,cityTitle:”پارس آباد”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”کاشان (Kks)”,code:”kks”,cityTitle:”کاشان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”کرج (Pyk)”,code:”pyk”,cityTitle:”کرج”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”ایلام (Iil)”,code:”iil”,cityTitle:”ایلام”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”بوشهر (Buz)”,code:”buz”,cityTitle:”بوشهر”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”خارک (Khk)”,code:”khk”,cityTitle:”خارک”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”عسلویه (Pgu)”,code:”pgu”,cityTitle:”عسلویه”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”شهرکرد (Cqd)”,code:”cqd”,cityTitle:”شهرکرد”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”طبس (Tcx)”,code:”tcx”,cityTitle:”طبس”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”بیرجند (Xbj)”,code:”xbj”,cityTitle:”بیرجند”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”سبزوار (Afz)”,code:”afz”,cityTitle:”سبزوار”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”بجنورد (Bjb)”,code:”bjb”,cityTitle:”بجنورد”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”آبادان (Abd)”,code:”abd”,cityTitle:”آبادان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”دزفول (Def)”,code:”def”,cityTitle:”دزفول”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”مسجد سلیمان (Qmj)”,code:”qmj”,cityTitle:”مسجد سلیمان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”بندر ماهشهر (Mrx)”,code:”mrx”,cityTitle:”بندر ماهشهر”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”امیدیه (Akw)”,code:”akw”,cityTitle:”امیدیه”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”زنجان (Jwn)”,code:”jwn”,cityTitle:”زنجان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”سمنان (Snx)”,code:”snx”,cityTitle:”سمنان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”شاهرود (Rud)”,code:”rud”,cityTitle:”شاهرود”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”ایرانشهر (Ihr)”,code:”ihr”,cityTitle:”ایرانشهر”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”چابهار (Zbr)”,code:”zbr”,cityTitle:”چابهار”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”زابل (Acz)”,code:”acz”,cityTitle:”زابل”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”زاهدان (Zah)”,code:”zah”,cityTitle:”زاهدان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”جهرم (Jar)”,code:”jar”,cityTitle:”جهرم”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”فسا (Faz)”,code:”faz”,cityTitle:”فسا”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”لار (Lrr)”,code:”lrr”,cityTitle:”لار”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”لامرد (Lfm)”,code:”lfm”,cityTitle:”لامرد”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”سنندج (Sdg)”,code:”sdg”,cityTitle:”سنندج”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”بم (Bxr)”,code:”bxr”,cityTitle:”بم”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”جیرفت (Jyr)”,code:”jyr”,cityTitle:”جیرفت”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”رفسنجان (Rjn)”,code:”rjn”,cityTitle:”رفسنجان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”سیرجان (Syj)”,code:”syj”,cityTitle:”سیرجان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”کرمان (Ker)”,code:”ker”,cityTitle:”کرمان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”کرمانشاه (Ksh)”,code:”ksh”,cityTitle:”کرمانشاه”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”گرگان (Gbt)”,code:”gbt”,cityTitle:”گرگان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”کلاله (Klm)”,code:”klm”,cityTitle:”کلاله”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”ساری (Sry)”,code:”sry”,cityTitle:”ساری”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”نوشهر (Nsh)”,code:”nsh”,cityTitle:”نوشهر”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”رامسر (Rzr)”,code:”rzr”,cityTitle:”رامسر”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”اراک (Ajk)”,code:”ajk”,cityTitle:”اراک”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”بندرلنگه (Bdh)”,code:”bdh”,cityTitle:”بندرلنگه”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”جزیره لاوان (Lvp)”,code:”lvp”,cityTitle:”جزیره لاوان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”همدان (Hdm)”,code:”hdm”,cityTitle:”همدان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”یزد (Azd)”,code:”azd”,cityTitle:”یزد”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”خرم آباد (Khd)”,code:”khd”,cityTitle:”خرم آباد”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”یاسوج (Yes)”,code:”yes”,cityTitle:”یاسوج”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”گچساران (Gch)”,code:”gch”,cityTitle:”گچساران”,isFeatured:false,airports:null,},],};var destinationInternalCityList={isRtl:true,results:[{label:”مشهد (Mhd)”,code:”mhd”,cityTitle:”مشهد”,isFeatured:true,airports:null,},{label:”تبریز (Tbz)”,code:”tbz”,cityTitle:”تبریز”,isFeatured:true,airports:null,},{label:”تهران (Thr)”,code:”thr”,cityTitle:”تهران”,isFeatured:true,airports:null,},{label:”جزیره کیش (Kih)”,code:”kih”,cityTitle:”جزیره کیش”,isFeatured:true,airports:null,},{label:”شیراز (Syz)”,code:”syz”,cityTitle:”شیراز”,isFeatured:true,airports:null,},{label:”اهواز (Awz)”,code:”awz”,cityTitle:”اهواز”,isFeatured:true,airports:null,},{label:”قشم (Gsm)”,code:”gsm”,cityTitle:”قشم”,isFeatured:true,airports:null,},{label:”اصفهان (Ifn)”,code:”ifn”,cityTitle:”اصفهان”,isFeatured:true,airports:null,},{label:”چابهار (Zbr)”,code:”zbr”,cityTitle:”چابهار”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”زنجان (Jwn)”,code:”jwn”,cityTitle:”زنجان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”زابل (Acz)”,code:”acz”,cityTitle:”زابل”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”گچساران (Gch)”,code:”gch”,cityTitle:”گچساران”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”اراک (Ajk)”,code:”ajk”,cityTitle:”اراک”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”کرمانشاه (Ksh)”,code:”ksh”,cityTitle:”کرمانشاه”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”کاشان (Kks)”,code:”kks”,cityTitle:”کاشان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”سیرجان (Syj)”,code:”syj”,cityTitle:”سیرجان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”ارومیه (Omh)”,code:”omh”,cityTitle:”ارومیه”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”دزفول (Def)”,code:”def”,cityTitle:”دزفول”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”عسلویه (Pgu)”,code:”pgu”,cityTitle:”عسلویه”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”طبس (Tcx)”,code:”tcx”,cityTitle:”طبس”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”ماکو (Mku)”,code:”mku”,cityTitle:”ماکو”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”ایرانشهر (Ihr)”,code:”ihr”,cityTitle:”ایرانشهر”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”جهرم (Jar)”,code:”jar”,cityTitle:”جهرم”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”خارک (Khk)”,code:”khk”,cityTitle:”خارک”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”خوی (Khy)”,code:”khy”,cityTitle:”خوی”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”شاهرود (Rud)”,code:”rud”,cityTitle:”شاهرود”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”کرج (Pyk)”,code:”pyk”,cityTitle:”کرج”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”کلاله (Klm)”,code:”klm”,cityTitle:”کلاله”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”لامرد (Lfm)”,code:”lfm”,cityTitle:”لامرد”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”ابوموسی (Aeu)”,code:”aeu”,cityTitle:”ابوموسی”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”آغاجاری (Akw)”,code:”akw”,cityTitle:”آغاجاری”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”فسا (Faz)”,code:”faz”,cityTitle:”فسا”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”آبادان (Abd)”,code:”abd”,cityTitle:”آبادان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”اردبیل (Adu)”,code:”adu”,cityTitle:”اردبیل”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”ایلام (Iil)”,code:”iil”,cityTitle:”ایلام”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”بجنورد (Bjb)”,code:”bjb”,cityTitle:”بجنورد”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”بم (Bxr)”,code:”bxr”,cityTitle:”بم”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”بندر عباس (Bnd)”,code:”bnd”,cityTitle:”بندر عباس”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”بندر لنگه (Bdh)”,code:”bdh”,cityTitle:”بندر لنگه”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”بندر ماهشهر (Mrx)”,code:”mrx”,cityTitle:”بندر ماهشهر”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”بوشهر (Buz)”,code:”buz”,cityTitle:”بوشهر”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”بیرجند (Xbj)”,code:”xbj”,cityTitle:”بیرجند”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”پارس آباد (Pfq)”,code:”pfq”,cityTitle:”پارس آباد”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”خرم آباد (Khd)”,code:”khd”,cityTitle:”خرم آباد”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”رامسر (Rzr)”,code:”rzr”,cityTitle:”رامسر”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”رشت (Ras)”,code:”ras”,cityTitle:”رشت”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”رفسنجان (Rjn)”,code:”rjn”,cityTitle:”رفسنجان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”زاهدان (Zah)”,code:”zah”,cityTitle:”زاهدان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”سبزوار (Afz)”,code:”afz”,cityTitle:”سبزوار”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”سنندج (Sdg)”,code:”sdg”,cityTitle:”سنندج”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”شهرکرد (Cqd)”,code:”cqd”,cityTitle:”شهرکرد”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”گرگان (Gbt)”,code:”gbt”,cityTitle:”گرگان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”لار (Lrr)”,code:”lrr”,cityTitle:”لار”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”مراغه (Acp)”,code:”acp”,cityTitle:”مراغه”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”نوشهر (Nsh)”,code:”nsh”,cityTitle:”نوشهر”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”همدان (Hdm)”,code:”hdm”,cityTitle:”همدان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”کرمان (Ker)”,code:”ker”,cityTitle:”کرمان”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”یزد (Azd)”,code:”azd”,cityTitle:”یزد”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”ساری (Sry)”,code:”sry”,cityTitle:”ساری”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”یاسوج (Yes)”,code:”yes”,cityTitle:”یاسوج”,isFeatured:false,airports:null,},{label:”جیرفت (Jyr)”,code:”jyr”,cityTitle:”جیرفت”,isFeatured:false,airports:null,},],};var externalCityList={isRtl:true,results:[{label:”بانکوک,تایلند”,code:”BKKALL”,cityTitle:”بانکوک”,isFeatured:true,airports:[{label:”بین‌المللی دن موئنگ(dmk)”,code:”DMK”,cityTitle:”بانکوک”},{label:”سووارنابومی(bkk)”,code:”BKK”,cityTitle:”بانکوک”},],},{label:”بارسلونا,اسپانیا”,code:”BCNALL”,cityTitle:”بارسلونا”,isFeatured:true,airports:[{label:”بارسلونا(bcn)”,code:”BCN”,cityTitle:”بارسلونا”},],},{label:”استانبول,ترکیه”,code:”ISTALL”,cityTitle:”استانبول”,isFeatured:true,airports:[{label:”فرودگاه جدید استانبول(ist)”,code:”IST”,cityTitle:”استانبول”,},{label:”فرودگاه صبیحه گوکچن استانبول(saw)”,code:”SAW”,cityTitle:”استانبول”,},],},{label:”پاریس,فرانسه”,code:”PARALL”,cityTitle:”پاریس”,isFeatured:true,airports:[{label:”تیلی(bva)”,code:”BVA”,cityTitle:”پاریس”},{label:”شارل دو گول(cdg)”,code:”CDG”,cityTitle:”پاریس”},{label:”اورلی(ory)”,code:”ORY”,cityTitle:”پاریس”},],},{label:”پوکت,تایلند”,code:”HKTALL”,cityTitle:”پوکت”,isFeatured:true,airports:[{label:”بین‌المللی پوکت(hkt)”,code:”HKT”,cityTitle:”پوکت”},],},{label:”تفلیس,گرجستان”,code:”TBSALL”,cityTitle:”تفلیس”,isFeatured:true,airports:[{label:”فرودگاه بین‌المللی تفلیس(tbs)”,code:”TBS”,cityTitle:”تفلیس”,},],},{label:”تهران,ایران”,code:”THRALL”,cityTitle:”تهران”,isFeatured:true,airports:[{label:”فرودگاه بین‌المللی امام خمینی(ika)”,code:”IKA”,cityTitle:”تهران”,},],},{label:”ونکوور,کانادا”,code:”YVRALL”,cityTitle:”ونکوور”,isFeatured:true,airports:[{label:”کول هاربور سیپلین بیس(cxh)”,code:”CXH”,cityTitle:”ونکوور”,},{label:”ابتسفرد(yxx)”,code:”YXX”,cityTitle:”ونکوور”},{label:”بین‌المللی ونکوور(yvr)”,code:”YVR”,cityTitle:”ونکوور”},],},],};var destinationExternalCityList={isRtl:true,results:[{label:”بانکوک,تایلند”,code:”BKKALL”,cityTitle:”بانکوک”,isFeatured:true,airports:[{label:”بین‌المللی دن موئنگ(dmk)”,code:”DMK”,cityTitle:”بانکوک”},{label:”سووارنابومی(bkk)”,code:”BKK”,cityTitle:”بانکوک”},],},{label:”بارسلونا,اسپانیا”,code:”BCNALL”,cityTitle:”بارسلونا”,isFeatured:true,airports:[{label:”بارسلونا(bcn)”,code:”BCN”,cityTitle:”بارسلونا”},],},{label:”استانبول,ترکیه”,code:”ISTALL”,cityTitle:”استانبول”,isFeatured:true,airports:[{label:”فرودگاه جدید استانبول(ist)”,code:”IST”,cityTitle:”استانبول”,},{label:”فرودگاه صبیحه گوکچن استانبول(saw)”,code:”SAW”,cityTitle:”استانبول”,},],},{label:”پاریس,فرانسه”,code:”PARALL”,cityTitle:”پاریس”,isFeatured:true,airports:[{label:”تیلی(bva)”,code:”BVA”,cityTitle:”پاریس”},{label:”شارل دو گول(cdg)”,code:”CDG”,cityTitle:”پاریس”},{label:”اورلی(ory)”,code:”ORY”,cityTitle:”پاریس”},],},{label:”پوکت,تایلند”,code:”HKTALL”,cityTitle:”پوکت”,isFeatured:true,airports:[{label:”بین‌المللی پوکت(hkt)”,code:”HKT”,cityTitle:”پوکت”},],},{label:”تفلیس,گرجستان”,code:”TBSALL”,cityTitle:”تفلیس”,isFeatured:true,airports:[{label:”فرودگاه بین‌المللی تفلیس(tbs)”,code:”TBS”,cityTitle:”تفلیس”,},],},{label:”تهران,ایران”,code:”THRALL”,cityTitle:”تهران”,isFeatured:true,airports:[{label:”فرودگاه بین‌المللی امام خمینی(ika)”,code:”IKA”,cityTitle:”تهران”,},],},{label:”ونکوور,کانادا”,code:”YVRALL”,cityTitle:”ونکوور”,isFeatured:true,airports:[{label:”کول هاربور سیپلین بیس(cxh)”,code:”CXH”,cityTitle:”ونکوور”,},{label:”ابتسفرد(yxx)”,code:”YXX”,cityTitle:”ونکوور”},{label:”بین‌المللی ونکوور(yvr)”,code:”YVR”,cityTitle:”ونکوور”},],},],};

var restaurantDefault=[{“id”:118,”title”:”تهران”,”slug”:”تهران”,”provinceSlug”:”Tehran”,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان تهران”,”countryTitle”:”ایران”,”restaurantInfoType”:3},{“id”:28516,”title”:”مشهد”,”slug”:”Mashhad”,”provinceSlug”:”Razavi-Khorasan”,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان خراسان رضوی”,”countryTitle”:”ایران”,”restaurantInfoType”:3},{“id”:57,”title”:”اصفهان”,”slug”:”Isfahan”,”provinceSlug”:”esfahan”,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان اصفهان”,”countryTitle”:”ایران”,”restaurantInfoType”:3},{“id”:262,”title”:”شیراز”,”slug”:”Shiraz”,”provinceSlug”:”Fars”,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان فارس”,”countryTitle”:”ایران”,”restaurantInfoType”:3},{“id”:30425,”title”:”تبریز”,”slug”:”Tabriz”,”provinceSlug”:”East-Azerbaijan”,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان آذربایجان شرقی”,”countryTitle”:”ایران”,”restaurantInfoType”:3},{“id”:435,”title”:”کیش”,”slug”:”Kish”,”provinceSlug”:”Hormozgan”,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان هرمزگان”,”countryTitle”:”ایران”,”restaurantInfoType”:3},{“id”:28355,”title”:”قشم”,”slug”:”Qeshm”,”provinceSlug”:”Hormozgan”,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان هرمزگان”,”countryTitle”:”ایران”,”restaurantInfoType”:3},{“id”:453,”title”:”یزد”,”slug”:”Yazd”,”provinceSlug”:”Yazd”,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:”استان یزد”,”countryTitle”:”ایران”,”restaurantInfoType”:3},{“id”:3,”title”:”استان اردبیل”,”slug”:”Ardabil”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:”ایران”,”restaurantInfoType”:2},{“id”:27,”title”:”استان مازندران”,”slug”:”Mazandaran”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:”ایران”,”restaurantInfoType”:2},{“id”:25,”title”:”استان گیلان”,”slug”:”Gilan”,”provinceSlug”:null,”countrySlug”:”iran”,”cityTitle”:null,”provinceTitle”:null,”countryTitle”:”ایران”,”restaurantInfoType”:2}];

کپی بخش یا کل هر کدام از مطالب کجارو تنها با کسب مجوز مکتوب امکان پذیر است.

شماره موبایل

رمز عبور

نمایش

مرا بخاطر بسپار

ورود

رمز عبور خود را فراموش کرده اید؟

شهر همدان

نام

نام خانوادگی

شماره موبایل

رمز عبور

نمایش

ثبت نام

رمز عبور خود را فراموش کرده اید؟ لطفا شماره موبایل خود را وارد کنید.
رمز عبور جدید به شماره موبایل شما ارسال خواهد شد.

بازنشانی رمز عبور

بازگشت به فرم ورود

یا لینک را کپی کنید:

آدرس در کلیپ بورد کپی شد

همدان پایتخت تمدن و تاریخ ایران است به همین دلیل از اهمیت خاصی برخوردار است. سالیانه گردشگران زیادی به استان همدان سفر کرده و از جاذبه های گردشگری و تاریخی این شهر دیدن می کنند. مکان های تاریخی در شهر همدان به قدری گسترده است که بازدید از همه ی آن ها در طول روز ممکن نیست. علاوه بر آن، استان همدان در منطقه مرتفع قرار گرفته است به همین دلیل از آب و هوای بی نظیری برخوردار است. استان همدان در فصل زمستان برای ورزش های زمستانی بسیار مناسب بوده چرا که کوه های اطراف مملو از برف می شود.

در فصل تابستان نیز هوا به حدی مطبوع است که به هیچ وجه احساس نمی کنید که تابستان است! از شهر های استان همدان می توان به تویسرکان، ملایر، نهاوند و کبودرآهنگ اشاره کرد که هرکدام دارای دیدنی های منحصر بفردی است. در ادامه مقاله به آشنایی بیشتر با استان همدان و جاذبه های گردشگری شهر های مختلف آن آشنا خواهیم شد.

اگر به سفر های داخلی علاقمندید ، تور مشهد با هواپیما میتواند گزینه مناسبی برای شما باشد . مشهد شهری زیارتی ، سیاحتی است که سفر به آن شهر قطعا جذابیت های زیادی را به همراه خواهد داشت.

استان همدان در قسمت غرب کشور عزیزمان ایران قرار دارد. از همسایگان این استان می توان به لرستان در جنوب، زنجان در شمال، استان مرکزی در شرق و استان های کرمانشاه و کردستان در غرب اشاره کرد. شهر همدان در ارتفاع 1741 متری از سطح دریا قرار گرفته است و کوه زیبای الوند نیز با ارتفاع 3574 متری از سطح دریا، بلند ترین قله ی استان همدان می باشد. کوه الوند بین شهرهای تویسرکان و همدان است که حدود 18 کیلومتر با شهر همدان فاصله دارد. کوه ها و گردنه های مختلفی در این استان وجود دارد که از جمله آن ها می توان به گردنه ی زاغه در نزدیکی های ملایر، گردنه ی اسد آباد در نزدیکی های ملایر و گردنه ی همه کسی در نزدیکی های سنندج اشاره کرد.

همچنین کوه هایی مانند کوه چنگ الماس، کوه قره داغ و کوه های خرقان از دیگر ارتفاع های استان همدان می باشد.  این منطقه کوهستانی دارای رودخانه های بیشماری بوده که از رشته کوه های زاگرس سرچشمه می گیرند. از جمله مهمترین رودخانه های استان همدان، رودخانه گاماسیاب است که از دامنه های کوه الوند سرچشمه گرفته و تا استان خوزستان پیش می رود. وجود این نعمت های خدادادی در استان همدان سبب شده است که کشاورزی و دامپروری رونق فراوانی در این استان داشته باشد.

[cn-suggest-posts sts=”خوشمزه ترین غذاهای همدان را امتحان کنید” stl=”https://deltaban.com/most-delicious-dishes-hamadan/” sbs=”رزرو هتل ارزان” sbl=”https://cutt.ly/3rn1aS7″]

همدان از نظر تاریخی، یکی از کهن ترین شهر های ایران و جهان است که تاریخی چند هزار ساله دارد. حتی قبل از ورود آریایی ها به ایران نیز، افرادی از قوم کاسیان در این شهر زندگی می کرده اند. اما طبق نظر تاریخ شناسان بزرگی مانند هرودوت، شهر همدان در زمان پادشاهی دیاکو در سلسله ی ماد، تاسیس شده است. در این زمان شهر باستانی هگمتانه دچار تغییرات اساسی شده و استحکامات فراوانی در این شهر احداث شد. در 550 سال قبل از میلاد، کوروش کبیر با شکست دادن پادشاه ماد، به قدرت رسید و هگمتانه را به عنوان پایتخت خود برگزید. در زمان هخامنشیان شهر همدان از اهمیت خاصی برخوردار بود به طوری که کتیبه های گنجنامه و لوح های رزین و اشیاء تاریخی بسیاری از آن دوران به جا مانده است.

شهر همدان در حکومت اشکانیان نیز پایتخت تابستانی شاهان بوده است. آثار تاریخی بسیاری نیز از زمان ساسانیان در این شهر باقی مانده است. پس از حمله اعراب به ایران، هگمتانه به دست مسلمانان افتاد.

همدان به دلیل ارتفاع زیاد از سطح دریا و وجود رشته کوه های زاگرس و کوه الوند، از آب و هوایی سرد و کوهستانی برخوردار است. به طوری که در برخی ارتفاعات این استان دمای هوا به 30 درجه زیر صفر نیز می رسد. به طور کلی، دمای هوای استان همدان به طور میانگین حدود 11 درجه بالای صفر می باشد که بسیار مطبوع است. بالا بودن میزان بارش در تمام فصل های سال نیز باعث شده است که آب و هوایی بهاری در این شهر حاکم باشد. میزان بارش در همدان به طور سالیانه نیز در حدود 317 میلیمتر است که برای کاشت محصولات کشاورزی و باغداری بسیار مناسب است. وجود دشت های بزرگ در مناطق شمالی استان باعث ایجاد بادهای شدید می شود. به طوری که استان همدان یکی از استان های بادخیز است که محل مناسبی برای نصب توربین های بادی می باشد.

تنوع فرهنگی در همدان باعث رنگین شدن سفره ی همدانی ها از غذاهای محلی و لذیذ شده است. از غذاهای محلی همدان می توان به آش برنج همدان، آبگوشت قرمه همدان، آش بادمجان، آش آماج، آش هویج و جو، آش خشکبار و آش کاچی اشاره نمود. از سوغاتی های استان همدان نیز می توان به کماج اشاره کرد که نوعی کلوچه ی خوشمزه است. همچنین شیره انگور، گردو و عسل را نیز می توانید به عنوان سوغات همدان در نظر داشته باشید. تمام غذاهای سنتی همدان با مواد اولیه تازه و مخصوص همان منطقه پخته می شوند به همین دلیل طعم لذیذ آن ها را نباید از دست داد!

از شهر های مهم استان همدان می توان به ملایر، تویسرکان، نهاوند، اسد آباد، کبودرآهنگ، بهار، رزن و فامنین اشاره کرد. شهر ملایر از معروف ترین شهرهای استان همدان است که دلیل شهرت آن نیز کشت انگور و طبیعت زیبا و منحصر بفرد است. از سایر دیدنی های ملایر نیز می توان به پارک سیفیه، بام ملایر، یخچال میرفتاح، مینی ورلد و دریاچه کوثر اشاره کرد. یکی دیگر از شهر های تاریخی استان همدان، شهر نهاوند است که آثار باستانی و جاذبه های گردشگری بی نظیری دارد. تپه باستانی گیان یکی از حیرت انگیز ترین آثار تاریخی همدان است. این منطقه در سال پذیرای گردشگران بیشماری از اقصی نقاط ایران و جهان است. تاریخ شناسان با مطالعه ی سنگ های تپه باستانی گیان به این نتیجه رسیده اند که قدمت این منطقه بیش از 5 هزار سال است.

تویسرکان نیز به دلیل داشتن محصولاتی مانند گردو بسیار شناخته شده است و به دلیل آب و هوای مطبوع گردشگران زیادی را به خود می بیند. شهر فامنین از شهرهای دیدنی استان همدان است که دارای آثار تاریخی مانند آتشکده ی قره تپه، برج گلشن، پل جهان آباد، حمام فامنین، مسجد خوش آباد و غیره می باشد. با وجود این همه جاذبه گردشگری مختلف در این استان می توان گفت سفر به همدان یکی از بهترین سفرهای داخلی ایران است که می تواند خاطرات شیرینی را برای شما به همراه داشته باشد.

قدمت چند هزار ساله همدان باعث شده است که این استان از نظر جاذبه های گردشگری تاریخی بسیار غنی باشد. از جمله آثار باستانی همدان می توان به آرامگاه باباطاهر شاعر پر آوازه ایرانی و آرامگاه ابوعلی سینا دانشمند مشهور نام برد که در برخی از زمان ها انقدر گردشگران دارد که برای دیدن آن ها باید در صف بایستید. آرامگاه بوعلی سینا از نظر معماری نیز زبانزد عام و خاص است. این مقبره دارای 12 ستون است که هر ستون نشان دهنده ی یکی از علم هایی است که بو علی سینا به آن تسلط داشته است. در بالای درب ورودی نیز قطعه شعری از بوعلی سینا نوشته شده است که بسیار زیبا است.

از دیگر آثار تاریخی پرشمار همدان می توان به شیر سنگی، تپه هگمتانه، گنبد علویان، برج قربان، میدان امام، حمام قلعه، بازار تاریخی همدان اشاره کرد. علاوه بر آن، کاروانسراهای مختلف مانند کاروانسرای حسین خانی، شریفیه، زغالی ها، میرزا کاظم و یعقوب یاری نیز می تواند جذابیت بسیاری برای توریست های داخلی و خارجی داشته باشد. همچنین وجود باغ های سرسبز که از قدمت بسیار زیادی برخوردارند باعث شده است که بتوان استان همدان را در صدر فهرست گردشگری ایران قرار داد که از جمله این باغ ها می توان به باغ نظری و باغ اعتمادیه اشاره کرد.

شرایط جغرافیایی همدان، باعث شده است که این شهر طبیعتی بکر و منحصر بفرد داشته باشد. از مهم ترین جاذبه های طبیعی همدان، غار علیصدر است که در بخش های بعدی مقاله به طور مفصل با آن آشنا خواهیم شد. اما از سایر جاذبه های طبیعی می توان به آبشار گنجنامه، پیست های اسکی، دریاچه ی سد اکباتان، رودخانه ی قره چای، غار بگلیجه، غار آق قایا و غار قلعه جوق اشاره کرد. آبشار گنجنامه از رشته کوه های زاگرس و کوه الوند در همدان سرچشمه می گیرد. ارتفاع این آبشار بی نظیر به بیش از 12 متر می رسد.

برای دیدن این آبشار اگر زمستان را انتخاب کنید با صحنه های خارق العاده ای مواجه خواهید شد چرا که آبشاری یخ زده به همراه قندیل های زیبا را خواهید دید که مکان مناسبی برای یخ نوردی حرفه ای است. این آبشار در سال 1387 در فهرست آثار طبیعی ایران ثبت ملی شد.

از معروف ترین مکان های دیدنی ایران و حتی جهان، غار علیصدر است. این غار بی نظیر بزرگ ترین غار آبی جهان است که می توان در آن به قایقرانی پرداخت. هنگامی که با قایق به داخل این غار وارد می شوید، دیواره ها و سقف غار آنقدر زیباست که طبق نظر بسیاری از گردشگران، بی نظیر ترین غار جهان است. غار علیصدر از نظر جغرافیایی در روستای علیصدر و شهرستان کبودرآهنگ قرار گرفته است که با شهر همدان حدود 75 کیلومتر فاصله دارد. ارتفاع این غار از سطح دریا 1900 متر و ارتفاع آب در برخی قسمت های آن به بیش از 10 متر می رسد. بنابراین تماشای این غار منحصر بفرد را از دست ندهید!

اگر از سمت جنوب شرقی همدان حدود 20 کیلومتر را طی کنید به دره آبشینه می رسید. در این دره، روستای تاریخی ورکانه قرار دارد که قدمت آن به 400 سال می رسد. این روستا به روستای سنگی شهرت دارد چرا که بیشتر خانه های آن از سنگ های طبیعی ساخته شده است. همچنین کوچه های پر پیچ و خم با معماری بسیار زیبا سبب شده است که روستای ورکانه در کانون توجهات قرار بگیرد. یکی دیگر از عجایب این روستا، گورستان پر رمز و رازی است که هیچ گونه سنگ قبری در آن یافت نمی شود. بنابراین هنگام سفر به همدان بهتر است از این روستا نیز بازدید کرده و خاطرات خوشی را ثبت کنید.

با گسترش گردشگری، هتل ها و مسافرخانه های زیادی در شهر همدان ساخته شده است که اغلب از کیفیت مناسبی برخوردار هستند. یکی از این هتل ها، هتل پنج ستاره و مجلل بابا طاهر است. این هتل 130 اتاقه، دارای امکانات بی نظیری برای مسافران است که اقامت در همدان را شیرین می کند. از دیگر هتل های لوکس همدان می توان به هتل بین المللی امیران اشاره کرد که یک هتل چهار ستاره است و 55 اتاق دارد. فاصله این هتل تا ترمینال اتوبوس حدود 5 دقیقه است و برای بازدید از آرامگاه باباطاهر می توانید با ده دقیقه پیاده روی به آنجا برسید. همچنین اگر به دنبال اقامت ارزان در همدان هستید می توانید از هتل های آرین و کریم خان زند استفاده کنید.

اکثریت مردم همدان دارای لهجه ی همدانی هستند که لهجه ی بسیار شیرینی است. اما در برخی از نقاط همدان مانند شهرستان رزن، زبان ترکی نیز رواج دارد چرا که این منطقه در نزدیکی استان ترک زبان قزوین و زنجان قرار دارد. در شهرستان هایی مثل ملایر و نهاوند نیز زبان لری رواج یافته است. البته زبان لری در این شهرها شباهت زیادی به خرم آباد و لرستان نداشته و بسیار قابل فهم تر است. بنابراین می توان گفت آداب و رسوم همدان و شهر های اطراف آن دارای تنوع بسیار زیادی از اقوام مختلف ایرانی است که می تواند بسیار جذاب باشد.

[cn-suggest-posts sts=”بهترین شهربازی های همدان را بشناسید” stl=”https://deltaban.com/best-hamadan-town-hall/” sbs=”خرید پرواز چارتر” sbl=”https://cutt.ly/syaBg0b”]

طی سالیان اخیر، پیشرفت های شهری بسیاری در همدان اتفاق افتاده است. ساخت راه آهن، فرودگاه و بزرگراه های مدرن در این شهر سبب شده است که رفت و آمد مسافران با سهولت بیشتری انجام شده و نمای شهر نیز نسبت به سالیان گذشته بهبود پیدا کند. فرودگاه بین المللی همدان تا شهر همدان 5 کیلومتر فاصله دارد و به طور هفتگی پروازهایی به تهران و کیش و مشهد و سوریه در آن انجام می شود. البته باید توجه داشت که طراحی اولیه شهر همدان به شکل بی نظیری انجام شده است. در این طراحی منظم و دقیق که به وسیله سبک باروک انجام شده است، می توان دایره های هم مرکز را مشاهده نمود که با نظم مثال زدنی ساخته شده است.

میدان مرکزی همدان در واقع مرکز دایره احداث شده است. و سپس 6 خیابان اصلی نیز از این میدان منشعب می شود. خیابان های باباطاهر، شهدا، تختی، شریعتی، اکباتان و بوعلی خیابان هایی هستند که از میدان اصلی شروع شده و با زاویه ی 60 درجه از هم ساخته شده اند.

 

شهر همدان

رزرو بلیط هواپیما در سراسر جهان

ارائه دهنده بلیط هوایی مشهد

ارائه دهنده بلیط هوایی کیش

ارائه دهنده بلیط هوایی استانبول

ارائه دهنده بلیط هواپیمایی ماهان در مسیرهای مختلف داخلی و خارجی

رزرو هتل در سراسر جهان

مجری مستقیم تورهای کیش

مجری مستقیم تور مشهد

مجری مستقیم تورهای استانبول

مجری مستقیم تورهای دبی

مجری مستقیم تورهای ترکیه

مجری مستقیم تورهای اروپا

مجری مستقیم تورهای مالزی

مجری مستقیم تورهای تایلند

مجری مستقیم تورهای روسیه

مجری مستقیم تورهای مالدیو

مجری مستقیم تورهای کانادا

مجری مستقیم تورهای ارمنستان

مجری مستقیم تورهای ویژه نوروز

مجری مستقیم تورهای آفریقای جنوبی

مجموعه دلتابان به منظور رفاه حال مسافرین خود، اقدام به راه اندازی بخشی تحت عنوان دلتابان رویال نموده است. در دلتابان رویال کلیه امور قبل از سفر و رزرواسیون در محیطی آرام و لوکس برای میهمانان انجام می شودو همچنین مسافرین می توانند از بهترین پذیرایی ها بهره مند شوند.

تمام حقوق متعلق به آژانس هوایی دلتابان می باشد.

شماره موبایل

رمز عبور

نمایش

مرا بخاطر بسپار

ورود

رمز عبور خود را فراموش کرده اید؟

نام

نام خانوادگی

شماره موبایل

رمز عبور

نمایش

ثبت نام

رمز عبور خود را فراموش کرده اید؟ لطفا شماره موبایل خود را وارد کنید.
رمز عبور جدید به شماره موبایل شما ارسال خواهد شد.

بازنشانی رمز عبور

بازگشت به فرم ورود

همدان- ایرنا- معاون محیط انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان گفت: با توجه به زمان بر بودن کارهای مدیریتی در رفع آلودگی هوا هم اینک تنها راه علاج سریع و کوتاه مدت برای رفع آلودگی هوای شهر همدان وزش باد و بارش باران است.

سید «عادل عربی» روز جمعه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: وارونگی دما در فصل های سرد سال سبب حبس شدن هوا در سطح زمین و بالا نرفتن آلاینده ها شده که این وضعیت سبب بروز آلودگی هوا می شود.

وی اضافه کرد: این وضعیت تنها با گرم شدن هوا، وزش باد و ریزش باران از بین می رود چرا که با گرم شدن هوا وارونگی دما از بین رفته و هوای آلوده به سمت بالا هدایت می شود و با گذشت چند ساعت به مرور هوای آلوده رقیق شده و از بین می رود.

معاون محیط انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان بیان کرد: وزش باد نیز سبب جابجایی هوای آلوده و از بین رفتن آن می شود بارندگی نیز در از بین بردن هوای آلوده بسیار موثر است.

عربی یادآوری کرد: همدان پنج سال پیش با پدیده وارونگی دما مواجه نبود اما با افزایش تعداد خودروها و خارج نشدن خودروهای فرسوده از چرخه حمل و نقل، کیفیت هوای همدان روز به روز کاهش یافت و هم اینک با بروز پدیده وارونگی دمای جزئی، غلظت آلاینده ها به سرعت بالا می رود.

شهر همدان

وی گفت: راهکار بلند مدت پیشگیری از آلودگی هوا در فصول سرد سال اتخاذ برنامه های مدیریتی برای حفظ سلامت مردم و محیط زیست پیرامونی است بنابراین باید نسبت به ایجاد محدودیت های از سوی پلیس از جمله جلوگیری از تردد خودروهای شخصی و تک سرنشین، برخورد با خودروهای دودزا، تقویت ناوگان حمل نقل عمومی و نوسازی ناوگان فرسوده اقدام کرد.

معاون محیط انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان اضافه کرد: با گذشت هر سال به تعداد خودروها به عنوان منابع آلاینده متحرک افزوده می شود بنابراین چاره ای جز اعمال برخی محدودیت ها و نوسازی ناوگان فرسوده نیست در غیر اینصورت با گذشت زمان با هوای آلوده با غلظت بالاتری مواجه خواهیم شد.

عربی خاطرنشان کرد: در صورت تشدید آلودگی هوا و مضر بودن آن برای مردم با درخواست دانشگاه علوم پزشکی به عنوان متولی سلامت مردم کارگروه شرایط اضطراری آلودگی هوا تشکیل شده و طبق شیوه نامه نسبت به تعطیلی و اعمال محدودیت ها در این کارگروه که دبیری آن با محیط زیست است تصمیم گیری می شود.

به گزارش ایرنا، هفت ماه گذشته هوای استان همدان ۴۰ روز در وضعیت ناسالم برای گروه های حساس و سه روز ناسالم برای همه گروه ها بوده است همچنین فروردین با ۱۲ روز و مرداد ماه با ۱۰ روز بیشترین میزان آلودگی هوا را به خود اختصاص دادند.

هوای شهر همدان از ابتدای سالجاری تا پایان مهر ماه ۱۰ روز، نهاوند ۱۳ روز، کبودراهنگ ۱۲ روز، ملایر سه روز و اسدآباد ۲ روز آلوده بوده است.

استان همدان دارای پنج ایستگاه پایش آلودگی هوا است.

همدان- ایرنا- مدیرکل حفاظت محیط زیست استان همدان با اشاره به فعالیت ۲ ایستگاه پایش آلودگی هوا…

همدان- ایرنا- معاون محیط انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان گفت: درجا کارکردن ناوگان…

شیراز- ایرنا- سفیر پاکستان در جمهوری اسلامی ایران گفت که کشور متبوعش…

مشهد- ایرنا- امام جمعه موقت تهران گفت: فشارهای بین‌المللی علیه کشورمان،…

گنبدکاووس – ایرنا – جانشین یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری…

خرم‌آباد – ایرنا – فرماندار الیگودرز گفت: بر اثر بارش شدید برف گردنه‌های…

نقل مطالب با ذکر منبع بلامانع است

ایسنا/همدان رئیس مرکز مطالعات شورای اسلامی شهر همدان گفت: بسیاری از پروژه‌های شهر به اسم سرمایه‌گذاری هستند اما در واقع سرمایه‌برداری‌اند چراکه سرمایه‌گذاری با هدف توسعه شهر انجام می‌شود.

سعید شهابی‌نیا در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه برخی از تصمیماتی که به شهر ربط دارد تصمیمات احساسی است و نه علمی، افزود: قصد داریم کارهایی که انجام می‌دهیم پشتوانه منطقی داشته باشد و به دور از سیاسی بازی پیش برود.

وی با بیان اینکه بسیاری از اقداماتی که به آینده شهر ربط دارد نیازمند کار علمی است، تصریح کرد: به عنوان مثال کمیته علمی طرح جامع شهری یک ماه برای این پروژه وقت گذاشت و جلسات متعددی با اساتید دانشگاه برگزار کرد.

شهابی‌نیا با اشاره به اینکه می‌شود درگیر بازی‌های سیاسی نشد و کار کارشناسی انجام داد، مطرح کرد: در همدان سرمایه‌گذاری‌های زیادی وجود دارد که به دلیل عدم کار کارشناسی پیشرفت نداشته است.  

وی با اعلام اینکه در آینده خبرهای خوبی در حوزه سرمایه‌گذاری خواهیم داشت، اضافه کرد: به عنوان نمونه سرمایه‌گذاری عصر طلایی هگمتانه مشکلات زیادی دارد که باعث عدم پیشرفت این پروژه شده است.

شهر همدان

رئیس مرکز مطالعات شورای اسلامی شهر همدان با بیان اینکه در رابطه با پروژه‌های شهری سعی می‌شود کارهای اجرایی صورت بگیرد، گفت: مقرر شده است زمین‌هایی که مستعد هستند انتخاب شده و اقداماتی مانند مطالعات علمی، تغییر کاربری و انشعابات آنها انجام شود تا سرمایه‌گذار تنها برای پروژه هزینه کند.

انتهای پیام

قدمت استان همدان را به دوران مادها نسبت می‌دهند. همدان اقوام مختلفی را در خود جای داده است که در تمام استان پراکنده شده‌آند. فارس و ترک در نیمه‌ی شمالی و لر و لَک‌ در نیمه‌ی جنوبی استان روزگار می‌گذرانند. بخشی از مردم کرد کشورمان نیز در نیمه‌ی غربی و شمال غربی استان همدان زندگی می‌کنند.

 

استان همدان در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده است. استان‌های کردستان، کرمانشاه، زنجان، لرستان و مرکزی همسایه‌‌های استان همدان هستند. رود گاماسیاب –یکی از بلندترین رودخانه‌های ایران- از درون آن می‌گذرد و قله‌ی الوند که در فهرست میراث طبیعی ایران ثبت شده، معروف‌ترین کوه همدان است. همدان، تویسرکان، ملایر، کبودرآهنگ، بهار و نهاوند و رزن از شهرهای مهم استان هستند.

زمستان‌های سرد و برفی و تابستان‌های معتدل از ویژگی فصل‌های این استان است و تفاوت دمای زیادی بین دو فصل تابستان و زمستان همدان وجود دارد. قرارگرفتن دشت‌ها در مجاورت کوه‌های مرتفع باعث شده بادهای شدیدی در این منطقه بوزند.

شهر همدان

اگر از سرما فراری هستید، بهترین زمان سفر به همدان برای شما از اردیبهشت تا انتهای شهریور است. همدان در هر فصلی جاذبه‌ای برای شما دارد که به بهانه آن، راهی هگمتانه قدیم شوید.

شهر همدان که محلی‌ها آن را هِمِدان می‌نامند، در دامنه‌ی کوه الوند واقع شده و شهری سردسیر است.

گذشته‌ی کهن این شهر باعث شده در سال ۱۳۸۵ به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران برگزیده شود. مردم این شهر فارسی را با لهجه‌ی همدانی حرف می‌زنند.

بنا به روایات موجود، تپه‌‌ی هگمتانه که شهر تاریخی هگمتانه در آن قرار داشته بخشی از حکومت مادها بوده است. هردوت، تاریخ‌نویس یونانی، نوشته است که این محل توسط پادشاه ماد به عنوان پایتخت انتخاب شده بود و البته بعدها و در دوره‌ی هخامنشیان به عنوان پایتخت تابستانی از آن استفاده می‌شده است. همدان که در مسیر جاده‌ی ابریشم قرار داشته راه‌های اصلی مناطق غرب را به هم متصل می‌کرده و به همین دلیل همیشه از نظر بازرگانی اهمیت زیادی داشته است.

غار علیصدر –معروف‌ترین غار آبی ایران- نیز در این شهر و در روستای علیصدر قرار دارد. این غار که در فهرست میراث طبیعی ایران به ثبت رسیده در تابستان‌ها هوایی خنک دارد و در زمستان‌ها گرم است. بازدید از غار با قایق امکان‌پذیر است و خاطره‌ای فراموش‌نشدنی برای شما به یادگار خواهد گذاشت.

آرامگاه باباطاهر، آرامگاه ابوعلی‌سینا، آرامگاه عین‌القضات، عمارت باغ نظری و میدان امام تعدادی از دیدنی‌های همدان هستند. کتیبه‌ی گنجنامه در نزدیکی شهر، برج قربان، مجسمه شیرسنگی، گنبد علویان، مقبره استرومردخای، و روستای وَرکانه می‌تواند در لیست بازدید شما جا بگیرد.

ملایر

ملایر در جنوب شرقی استان همدان قرار گرفته است و بیشتر ساکنان آن به کشاورزی مشغول هستند. بخش زیادی از محصولات خشکبار این شهرستان مانند انگور و زردآلو صادر می‌شود.

گردشگرانی که به این شهر سفر می‌کنند اغلب از مناطقی مانند  یخچال میرفتاح، شهر زیرزمینی سامِن، تپه نوشیجان، پارک سیفیه و بام ملایر، خانه‌ی لطفعلیان و مقبره‌ی سیف‌الدوله بازدید می‌کنند.

تویسرکان از شهرهای کوهستانی همدان است. می‌گویند «توی» و «سرکان» دو ده کنار هم بوده‌اند که فاصله‌شان چیزی حدود یک فرسنگ بوده است. به همین دلیل این منطقه به تویسرکان مشهور شده است. (توی در بسیاری از مناطق ایران به معنای نزدیک به کار می‌رود)

برخی هم باور دارند نام تویسرکان به قومی برمی‌گردد که در این ناحیه زندگی می‌کرده‌اند.

برخی از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی این شهر عبارتند از: کاروانسرای شاه‌عباسی، مسجد جامع سرابی، آرامگاه حیقوق نبی، مدرسه‌ی شیح علیخانی، خانه‌ی مسعودی، آرامگاه آرتیمانی، دره‌ی سِرکان، دره‌ی آرتیمان، مسجد شیح علیخان زنگنه و درخت دوهزار ساله.

بهار یکی از شهرهای غربی استان همدان است. بیشتر مردم این شهر از راه ساخت و فروش صنایع دستی امرار معاش می‌کنند.

 در نوشته‌های قدیمی اوایل قرن پنج و شش هجری از این شهر با نام‌های بهار، چمن، قلعه بهار و مرغزار قراتکین نام برده شده است. برای خرید سوغاتی حتما سری به لالجین –پایتخت سفال ایران- بزنید. در سفر به بهار می‌توان از کاروانسرای تاج‌آباد و پل مهاجران بازدید کرد.

قدمت نهاوند به هزاره‌ی سوم پیش از میلاد و سکونت کاسی‌ها در آن می‌رسد.  این شهر اکنون به طبیعت بکر و سراب‌هایش مشهور است. بیشتر جمعیت نهاوند را لرها تشکیل داده‌اند. اقوام کرد و ترک هم در این شهر زندگی می‌کنند.

مقبره‌ی باباپیر، حمام حاج‌آقاتراب، مسجد جامع، مقبره‌ی لقمان‌بن مقرن، سراب گیان، سراب گاماسیاب و سراب فارسبان تعدادی از جاذبه‌های گردشگری این شهرستان هستند.

در کنار هتل‌های زیادی که پذیرای مسافران است اقامت‌گاه‌های سنتی و بوم‌گردی نیز در این استان فعالیت می‌کنند. در این اقامت‌گاه‌ها می‌توان سراغ غذاها و نوشیدنی‌های محلی هر منطقه را نیز گرفت. اقامت‌گاه بوم‌گردی مزداگرد در ۲۱ کیلومتری شهر همدان، آرتینا، آمادای، ورکانه در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی همدان، دهکده سنتی و اقامتی آقبلاق در روستای آقبلاق برخی از این اقامت‌گاه‌های استان همدان هستند.

آش خشکبار که از ترکیب انواع برگه‌ی هلو، آلبالو خشک و آلو، سبزی آش، رشته و حبوبات درست می‌شود از غذاهای محلی استان همدان است. آبگوشت قرمه، آش برنج همدان، آش اوماج، آش بادمجان ملایر، کوفته و سردوش همدانی، آش هویج و جو و آش کاچی همدان برخی از غذاهای مخلی این استان هستند.

آش سماق، کوفته نخودی و آش کلم‌قمری تویسرکان نیز از غذاهای لذیذ و مشهور استان هستند.

دیزی‌سرای آریاییان همان‌طور که از اسم آن پیداست محل مناسبی برای خوردن دیزی است. رستوران دلتا محلی برای خوردن غذاهای ایرانی و محلی با قیمت و کیفیتی مناسب است/ رستوران کاکتوس، رستوران داریوش گنجنامه، باغ رستوران نعل اشکنه که در مسیر دریاچه‌ی عباس‌آباد قرار گرفته، موزه و سفره‌خانه‌ي سنتی حمام قلعه، رستوران میسان در تپه تفریحی عباس‌آباد و بریانکده پسر خوب تعدادی از رستوران‌های این استان‌ هستند.

سفال‌گری، چرم‌سازی و دباغی، پوستین‌دوزی، صنایع دستی جوبی مانند معرق، منبت‌کاری و خراطی، سنگ‌تراشی، گلیم نهاوند و گیوه‌بافی، شیشه‌گری، مرواربافی ملایر و فرش‌بافی برخی صنایع دستی استان همدان هستند.

آبگینه یا همان ظروف و اشیایی که به روش شیشه‌گیری سنتی تهیه شده‌اند را می‌توانید از استان همدان به ارمغان ببرید. علاوه بر این فرش، مبل و گیوه‌ی ملایر، گلیم‌های مشهور نهاوند، ظروف مسی و طلا‌کوب و نقره‌کوب و وسایل چوبی که با هنرمندی روی آن‌ها کار شده از دیگر سوغاتی‌های استان همدان هستند. چرمی‌جات، ظرف‌های مرغوب سفالی، حلوا لوزی، برساق -شیرینی همدان، خشکبار، گردوی تویسرکان، آب‌نبات قیچی، شیره‌ی انگور، باسلق ملایر، نقل تویسرکان، بادام، پشمک، سماق، کشمش و سایه‌خشک، نان‌چای، انگشت‌پیچ، نان‌گرده، حلوا زرده و بالاخره نان کماج را هم می‌توانید از شهرهای مختلف استان به عنوان سوغات تهیه کنید.

فال سوزن تویسرکان، چره‌گردان و سمنوپزان جزء آیین‌هایی است که مردم استان همدان در فصل بهار انجام می‌‌دهند. آیین‌های شیرواره و خرمن‌کوبی در فصل تابستان، پاییزانه و قازیان در فصل پاییز و بالاخره چله‌کوچک، چله بزرگ و کوسه‌گلین نیز در فصل زمستان انجام می‌شود.

رخت‌بُران از دیگر آیین‌های مردم استان همدان است. در این مراسم زنان فامیل به خانه‌ی تازه‌عروس می‌روند تا اندازه‌ی او را برای لباس تعیین و برایش لباس تهیه کنند. صد البته که آنها دست‌ خالی به خانه‌ی عروس نمی‌روند و شیرینی‌هایی را به عنوان هدیه به عروس تقدیم می‌کنند.

استان همدان با ۱۹٬۴۹۳ کیلومتر مربع وسعت، از سمت شمال به استان‌های زنجان و قزوین، از سمت جنوب به استان لرستان، از سمت شرق به استان مرکزی و از سمت غرب به استان‌های کردستان و کرمانشاه محدود شده‌است. این استان بین مدارهای ۳۳ درجه و ۵۹ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۴۸ دقیقهٔ عرض شمالی از خط استوا و ۴۷ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقهٔ طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته و شامل ۹ شهرستان، ۲۵ بخش، ۲۷ شهر، ۷۳ دهستان و ۱۱۲۰ روستا است. 

پیشینه تاریخی : 
استان همدان از دورترین زمان محل استقرار و نشو و نمای تمدن های باستانی بوده است . کاوش های ( تپه گیان ) نهاوند نشان می دهد که مردمان ساکن استان در شش هزار سال پیش از تمدن بسیار پیشرفته ای برخوردار بودند . در قدیمی ترین سنگ نوشته آشوری ، از همدان به عنوان آکسایا به معنی شهر کاسیان نام برده شده است و این امر نشان می دهد که پیشینه مدنیت شهر همدان حداقل به هزاره سوم قبل از میلاد باز می گردد . 
شهر همدان طی 150 سال حکومت مادها از نعمت و آبادانی فراوان برخوردار و بعد از انقراض آنها هر چند مرکزیت نخستین را از دست داد ولی به عنوان یکی از سه پایتخت هخامنش مورد توجه خاص بود . وجود کتیبه های گنج نامه ،بقایای ستونهای سنگی ، جام ها و الواح زرین و سیمین به دست آمده از همدان حاکی از اهمیت این منطقه در دوره هخامنشی است . 

مکان های دیدنی: 

غار علی‌صدر. 
مجسمهٔ شیرسنگی. 
شهر باستانی هگمتانه. 
کتیبه‌های گنجنامه. 
گنبد علویان. 
برج قربان. 
مسجد جامع همدان. 
آرامگاه استر و مردخای. 
پیامبر بنی اسراییل حضرت حیقوق نبی(ع) 
آرامگاه بوعلی سینا. 
آرامگاه عارف قزوینی. 
آرامگاه باباطاهر. 
ارگ باستانی نوشیجان ملایر. 
پارک سیفیه ملایر. 
آرامگاه میررضی‌الدین. 
سد اکباتان. 
تپهٔ عباس‌آباد. 
حمام حاج‌آقا تراب. 
قلعه یزدگرد ملایر. 
قلعه انوج ملایر. 
شهر زیر زمینی سامن ملایر. 
آتشکدهٔ بهرام. 
تپه باستانی گونسپان ملایر. 
غار سراب. 
غار سوباشی. 
غار قلی‌آباد. 
روستای سیمین ابرو در 12کیلومتری همدان. 
امامزاده خاتون. 
قلعهٔ باشقورتاران. 
قلعهٔ طوراقیه. 
قلعهٔ سراب. 
روستای سراب. 
روستای آللان. 
کوهستان قلی‌آباد. 
آرامگاه حضرت یوشع بن نوح پیامبر یهود در ملایر. 
کوهستان بوقاطی. 
حمام اعظم. 
سد کبودرآهنگ. 
ستون سلوکی. 
سراب گیان. 
تپهٔ گیان 
آتشکدهٔ گره‌چقا. 
دژ گوراب ملایر. 
مسجد جامع نهاوند. 
تپهٔ باباقاسم. 
کوه گرین. 
سراب گنکاور کهنه. 
سراب فارسبان. 
سراب ملوسان. 
سراب گاماسیاب. 
امامزاده ابراهیم. 
امامزاده محمد. 
معبد لائودیسه. 
تپهٔ ابوذر. 
کوه آردوشان. 
مقبرهٔ باباپیره. 
پیل لاغه. 
پیست اسکی تاریک‌دره. 
کوزه گری در شهر لالجین. 
دشت بهار. 
مار چهل‌دم. 
بام ملایر . 
موزهٔ بوعلی. 
موزهٔ تاریخ طبیعی همدان. 
موزهٔ هگمتانه. 
موزهٔ جامع نظری. 
گور اسکندر. 
مسجد شاه تهماسب. 
کاروانسرای فرسفج. 
امامزاده یحیی. 
امامزاده محسن. 
امامزاده اظهر درجزین. 
مسجد پیغمبر. 
مسجد میرزاتقی. 
درهٔ مرادبیگ. 
کلیسای همدان. 

---

راهنمای مراجعان

---

کتاب فیروزه‌ای (تلفن مدیران وزارتخانه)

---

دستورالعمل نحوه بارگذاری محتوای وب‌سایت

The online version of the Iranian daily Hamshahri

همشهری آنلاین:
استان همدان با مساحتی بیش از ۱۹ هزار کیلومتر متر مربع در غرب ایران قرار گرفته است

استان همدان از شمال به زنجان، از جنوب به لرستان، از شرق به استان مرکزی و از غرب به کرمانشاه و بخشی از استان کردستان محدود می شود. همدان منطقه‌ای کوهستانی است و کوه الوند با ۳ هزار ۵۷۴ متر ارتفاع از مهمترین ارتفاعات این منطقه به حساب می‌آید.

استان همدان از نعمت رودخانه و چشمه سارهای فراوان بهره مند می باشد که مهمترین آنها رودخانه گاماسیاب نام دارد که یکی از بلندترین رودخانه های کشور محسوب می گردد که از دره های جنوبی کوه الوند و سراب گاماسیاب سرچشمه گرفته و تا باتلاقهای هورالعظیم در استان خوزستان پیش می رود.

شهر همدان

  دریاها و دریاچه‌های ایران / خلیج فارس / جزایر ایرانی خلیج فارس / تنگه هرمز / رودخانه‌های ایران / کوه‌های ایران / کویرهای ایران /  پارک‌های ملی ایران /  آبشارهای ایران / جنگل‌های ایران / غارهای ایران / تالاب‌های ایران / قنات‌های ایران / آبگرم‌های ایران /

  آثار تاریخی ایران / جاذبه‌های گردشگری ایران / نقاط دیدنی ایران / نخستین‌های ایران / روستاهای ایران / سوغاتی‌های چهارگوشه ایران / غذاهای سنتی و محلی چهارگوشه ایران /

  خانه‌های قدیمی و تاریخی ایران /   باغ‌های گردشگری‌ ایران / قلعه‌های ایران / پل‌های ایران / بقعه‌های ایران / کاروانسراهای ایران / آتشکده‌های ایران / برج‌های تاریخی ایران /  بازارهای قدیمی ایران / گنبدها ایران / موزه‌های ایران /  مساجد ایران / کلیساهای تاریخی ایران / تپه‌های باستانی ایران / مناره و میل‌های ایران / آرامگاه‌های ایران /  آب‌انبارهای ایران / ارگ‌های تاریخی / کبوترخانه / حمام‌های قدیمی / آبگرم‌های ایران /

  بازار همدان / روش تهیه آش اماج – غذای محلی استان همدان / روستای ورکانه – همدان / قلعه اربابی یا مهری خانم – همدان / گنبد علویان – همدان / آبشار گنج‌نامه / کتیبه‌های گنجنامه / غار علیصدر / بقعه استر و مردخای / شیر سنگی – همدان /

 جاذبه‌های گردشگری ملایر / مسجد عاشورا – ملایر / تپه گونسپان یا پاتپه – ملایر / بازار قدیمی ملایر / محوطه تاریخی نوشیجان – ملایر / خانه تاریخی لطفعلیان – ملایر / خانه قدیمی منصوری – ملایر / برج آرامگاه بابا حسین – ملایر / شهر پنهان یا زیرزمینی سامن – ملایر /

استان همدان دارای زمستانهای سرد و پر برف و تابستانهای معتدل می باشد. و شهرهای بزرگ آن عبارتند از: همدان، ملایر، نهاوند، تویسرکان، کبودرآهنگ، اسدآباد، بهار، سامن، سرکان، قروه در جزین، لالجین و مریانج. شهر پر جاذبه و دیدنی، تاریخی و توریستی همدان قدمتی بیش از ۳ هزار سال دارد و هرودت مورخ معروف یونانی مبنای این شهر را به دیااکو، نخستین شهریار ماد نسبت می‌دهد. 

در آن زمان همدان را به نام هگمتانه(محل اجتماع) و سپس اکباتان می‌نامیدند. در سال ۵۵۰ ق. م این شهر به دست کوروش، پادشاه هخامنشی به تصرف در آمد و در دوران هخامنشی، اسکندر، اشکانیان و ساسانیان از شهر همدان به عنوان پایتخت تابستانی استفاده می کردند.

در دهه دوم هجرت و پس از فتح نهاوند، مردم استان به دین مبین اسلام تشرف پیدا کردند.

همدان از نظر محصولات کشاورزی به ویژه گندم ,چغندرقند، سیب زمینی، سیر وهمچنین میوه هایی که در باغهای دامنه الوند تولید می شود و همچنین از نظر دامپروری شهرت داشته و از نظر صنایع دستی به ویژه از نظر صنایع چرمسازی، قالیبافی و گلیم بافی و به ویژه  با توجه به وجود شهر لالجین به عنوان قطب سفالسازی و سرامیک کشور محسوب می شود. 

در حال حاضر استان همدان به دلیل داشتن مراکز تاریخی و دیدنی به عنوان پنجمین شهر فرهنگی و توریستی کشور شناخته شده و از نظر علمی نیز با وجود مراکز دانشگاهی بوعلی سینا، آزاد اسلامی، پیام نور و پزشکی و غیره به عنوان یکی از قطب‌های دانشگاهی کشور شناخته شده است.

از جمله اماکن تاریخی مهم کتیبه های گنجنامه، تپه های تاریخی هگمتانه و مصلی، آرامگاه های ابن سینا و باباطاهر، گنبد علویان، برج قربان، مجسمه شیر سنگی، آرامگاه استرومردخای و غیره می توان نام برد. از مناظر بدیع و طبیعی و دیدنی نیز می توان از غار زیبای علیصدر، آبشار گنجنامه، باغهای مصفای دامنه الوند به ویژه دره عباس آباد و دره مراد بیگ,تپه عباس آباد، سد اکباتان و پارک مردم می توان سخن به میان آوررد.

از آنجا که همدان شهر علم و ایمان بوده و به عنوان دارالمومنین شهرت دارد دارای مشاهیر و علمای بزرگی است که از جمله می توان از آیت الله شوندی، معصومی همدانی، بهاری، نجفی، تالهی و خوانساری عندلیب زاده و از جمله علمایی که در قید حیات هستند از حضرت آیت الله نوری همدانی، صابری همدانی و موسوی همدانی نام برد، دانشمندانی همچون ابن سینا، شاعرانی همچون باباطاهر، محتشم کاشانی، شیخ فخرالدین عراقی، میرزاده عشقی، عارف قزوینی، مفتون همدانی، غبار و غمام همدانی و مشاهیری همچون عین القضات همدانی در این شهر رشد و نمو کرده‌اند عالمان شهیدی همچون شهید محراب حضرت آیت الله مدنی مدتی طولانی از زندگانی خود را در این شهر سکونت داشته و یا همچون شهید مفتح و شهید قدوسی در این استان تولد یافته و رشد و نمو یافته‌اند.

از زیارتگاههای فراوان آن می توان از امامزاده عبدالله، امامزاده کوه، امامزاده یحیی و امامزاده حسین را نام برد. از ویژگی‌های این شهر زیبا نقشه شهر می‌باشد که توسط مهندسان آلمانی طراحی شده و به نقشه شعاعی معروف است که شش خیابان اصلی بطور موازی به میدان اصلی شهر وصل شده و بلوارها بصورت رینگ‌های اول و دوم آنها را منقطع کرده که در نوع خودکم نظیر است و در ابتدای هر خیابان اصلی دو گنبد نقره‌ای رنگ به تعداد ۱۲ گنبد بنام هر امام معصوم(ع) تعبیه شده است که نشانگر مذهبی بودن و شیعی بودن این شهر از دیرباز می باشد.

حیات وحش و شکارگاه‌ها

سراسر استان همدان به دلیل مرتفع و کوهستانی بودن از زیستگاههای انواع حیات وحش بزرگ و کوچک محسوب می‌شود که وحوشی از قبیل : کل، بز، قوچ، میش، روباه، راسو، خرسِ قهوه ای، کبکِ معمولی و انواع دیگر پرندگان را در خود جای داده است. زیستگاه‌های حیات وحش استان چه در ارتفاعات و چه در جلگه و حواشی تالاب جزو مناطق حفاظت شده اند و شکار در آنها کلا ممنوع است. 

شهر همدان

بنای شهر همدان را به دیا آکو پادشاه ماد ها که در حدود ۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح زندگی می کرده نسبت می‌دهند.

هرودت در کتابی گفته است که پادشاه ماد این محل را که اکباتان و هگمتانه نامیده می شد به پایتختی برگزید. گویا در کتیبه تیکلات پالاسر اول(پادشاه آشور) که مربوط به یازده قرن قبل از میلاد است نام آنادانا یا همدانا نوشته شده است. کلمه هگمتانه که یک کلمه ایرانی است به معنی محل اجتماع و کلمه عیلامی هل مته نه به معنی سرزمین مادها است. 

شهر همدان در زمان فرمانروایی بخت النصر (بنوکد نصَّر) ویران شد و بعدها در زمان داریوش بزرگ و بدستور وی مرمت گردید. در زمان اشکانیان، که تیسفون پایتخت کشور ایران بود همدان اقامتگاه تابستانی شاهان اشکانی گردید و بعد از آنها ساسانیان نیز قصر های تابستانی خود را در این منطقه بنا نهادند خرابه های باروی قلعه اشکانی بر فراز تپه مصلی و مجسمه شیر سنگی متعلق به یکی از دروازه های همدان از آثار دوره ساسانیان است.

در سال ۲۳ هجری قمری که جنگ نهاوند روی داد همدان به تصرف اعراب درآمد و از آن زمان به بعد گاهی کانون آبادی و ثروت و گاهی هم درگیر غارت و چپاول و فقر و تنگدستی بوده است. همدان در زمان ۳۱۹ هجری قمری و در دوران حکومت دیلمیان  لطمات فراوانی دید. در قرن ششم هجری سلجوقیان مرکز خود را از بغداد به این شهر منتقل کردند و مدت پنجاه سال این شهر پایتخت سلجوقیان بود. و در این زمان در حمله وحشیانه مغول ها این شهر به ویرانه ای مبدل شد.

بایدوخان مغول پس از تاج گذاری در این شهر آن را باز پیرایی و باز سازی نمود. اما این شهر همواره مورد تاخت و تاز و هجوم امرا و سلاطین بود و این بار نوبت سلسله تیموریان بود که این شهر را ویران نمایند. در زمان سلسله صفویه این شهر از نعمت آبادانی بهره مند شد.

پس از انقراض سلسله صفویه این شهر به تصرف احمد شاه عثمانی در آمد که پس از شش سال توسط نادر شاه افشار باز پس گرفته شد. البته این شهر بعد از این هم بارها مورد تاخت و تاز و تسلط اقوام مختلف قرار گرفته تا اینکه در تاریخ ۱۱۴۵ هجری قمری کاملا به ایران الحاق گردید. شهر همدان به علت قرار گرفتن در مسیر راه های اصلی منطقه غرب ایران درقرن های اخیر همواره از نظر بازرگانی مورد توجه بوده است. همچنین این شهر در مسیر جاده ابریشم قرارداشته است.

مراکز دیدنی

جاذبه‌های طبیعی

اسد آباد

اسدآباد از دوران و روزگاران بسیار قدیم آباد بوده و احتمالا همان آدراپانا است که ایسیدوروس خاراکسی جغرافی‌دان یونانی که در حدود سده اول پیش از میلاد می‌زیسته از آن نام برده است. در فاصله سد فرنگی اسدآباد بنای عظیمی از دوره ساسانیان بوده است که اعراب آن را مطبخ کسری می خواندند. به گمان عده ای زادگاه سیدجمال‌الدین ‌اسدآبادی این شهر می باشد.

این شهر در فاصله ۳۰۵ کیلومتری جنوب غربی تهران و ۳۶ کیلومتری غرب همدان و به ارتفاع ۱۵۹۵ متر از سطح دریا می باشد و بر سر راه همدان به کرمانشاه در پای جنوبی گردنه اسدآباد قرار گرفته است. شهرستان اسد آباد  در گستره ای به مساحت ۱۱۹۵ کیلومتر مربع، ۱/۶ درصد از وسعت  استان را تشکیل می دهد.

این شهرستان بر اساس تقسیمات کشوری سال ۱۳۷۷ دارای یک نقطه شهری و یک بخش و شش دهستان به نام‌های چهار دولی، سید جمال‌الدین، دربندرود، پیرسلیمان، جلگه و . . می باشد. شهرستان اسدآباد از شمال به شهرستان قروه در استان کرمانشاه از شمال خاوری و خاور به شهرستان بهار از جنوب خاوری به شهر تویسرکان، از جنوب به شهرستان نهاوند، و از غرب به شهرستان‌های کرمانشاه و سنقر محدود است.

پیرامون شهرستان اسدآباد را کوههای نسبتاٌ مرتفعی فرا گرفته که بلندترین آنها کوهستان الوند غربی به ارتفاع ۲۹۳۹ متر و کوه المو قولاخ به ارتفاع ۲۹۴۶ متر است ناحیه مرکزی شهرستان مزبور را دشت همواری فرا گرفته که بوسیله رودخانه قره چای زه کشی می‌گردد.

از نظر اقلیمی دارای آب و هوای نیمه سرد بوده میانگین بارندگی در طی دوره پنج ساله معادل ۵/۴۰۳ میلیمتر می‌باشد. متوسط درجه حرارت سالانه طی  همین دوره ۸/۱۰ درجه سانتیگراد بوده است. بر اساس آخرین نتایج سر شماری جمعیت این شهرستان ۱۱۰۰۷۷ نفر بوده است که ۶/۶ درصد جمعیت استان را تشکیل داده است. 

مراکز دیدنی

بهار

شهر همدان

شهرستان بهار در شمال غرب همدان واقع شده و از شمال به شهرستان کبودر آهنگ از شرق به همدان. از جنوب به شهرستانهای همدان و تویسرکان و از غرب به اسد آباد و قروه کردستان محدود می‌گردد.

شهرستان بهار با مساحت۱۳۲۹ کیلو متر مربع شامل سه شهر بهار. لالجین و صالح آباد به مرکزیت شهرستان بهار. ۷۲ آبادی و ۵ دهستان و دو بخش مرکزی و لالجین است و بر اساس سرشماری سال ۱۳۷۵ دارای ۱۲۷۶۳۵ نفر جمعیت بوده است(۳۸ درصد درشهرو۶۲  درصد در روستا) بخش کشاورزی به دلیل منابع عظیم آ ب زیر زمینی حاصلخیزی خاک و هموار بودن زمین این دشت نقش عمده ای دارد.

اشتغال در صنایع دستی  در شهر لالجین چشمگیر است. زبان عموم مردم فارسی و ترکی است و عده قلیلی نیز به لری و کردی تکلم می کنند. دین اسلام و مذهب شیعه است. مراتع بین دره ای جنوب این شهرستان از دیر باز سبب جذب بخشی از دامداران و عشایر کوچ رو از استان‌های لرستان و کرمانشاهان بوده است.

بررسی های باستان شناسی استقرار اقوامی را از هزاره چهارم قبل از میلاد در دوران پیش از تاریخ و دوران تاریخی بویژه مادها در محوطه های باستانی این سرزمین را نشان داده است. در متون تاریخی دوران اسلامی سخن از مرکزیت بهاربه میان آمده است. در متون اوایل قرن پنجم و ششم هجری شهر بهار با  نامهای. چمن. قلعه بهار. مرغزار قراتکین یاد شده است. از دوره صفویه شاهد حضور طایفه قراگوزلوها در منطقه هستیم که اراضی بهار را بین خود به صورت اربابی تقسیم کرده بودند. یکی از مراکز دیدنی این شهر لالجین می‌باشد.

تویسرکان

شهر قدیمی رود آور دارای سه قصبه توی وسرکان و شکان بود. این شهر پس از حمله مغول اهمیت  خود را از دست داد و مردم آن به قصبه توی روی آوردند و به تدریج آنجا را آباد کردند. تویسرکان فعلی که از ترکیب دو کلمه توی وسرکان ساخته شده است همان قصبه توی قدیمی است.

قصبه شکان در اثر زلزله خراب شد ولی سرکان به فاصله ۱۰ کیلومتری شمال عرب تویسرکان هنوز پا بر جاست و اکنون یکی از شهرهای تویسرکان است. البته ماخذ معتبری که نشان دهد دقیقا“ از چه تاریخی نام توی به تویسرکان تبدیل شده در دست نیست وعلت آنکه این تغییر نام را مقارن دوره صفویه می دانند آنست که کتبی در مورد این دوره موجود  است که مولفین و مصنفین آنها شهرت تویسرکانی دارند. 

موقعیت جغرافیایی تویسرکان

شهرستان تویسرکان از شمال به شهرستان‌های همدان و اسدآباد و قسمت کمی هم به شهرستان بهار از مشرق به ملایر از مغرب به کنگاور واز جنوب به شهرستان نهاوند محدود می باشد. بلند ترین نقطه این شهرستان قله الوند با ارتفاع ۳۵۷۴ متر است که فصل مشترک این شهرستان و شهرستان همدان است و پست ترین نقطه آن نیز روستای کارخانه با ارتفاع ۱۵۵۵ متر می باشد و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۱۷۸۴ متر است.

 این شهرستان به دلیل کوهستانی یودن و مرتفع  بودن دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است و رودخانه های مهم آن قلقل رود، کرزان رود، سرکان رود و همچنین سرابی هستند، که مازاد آب آنها پس از آبیاری زمین های کشاورزی مسیر خود به رودخانه گاماسیاب می ریزد. شهرستان تویسرکان با مساحت ۱۵۵۶ کیلو متر مربع از ۳ شهر تویسرکان، سرکان، فرسفج و ۲ بخش: مرکزی و قلقل رود و ۷ دهستان و ۱۱۱ روستا تشکیل شده و طبق سرشماری سال ۱۳۷۵ دارای ۱۱۸۹۵۴ نفر جمعیت و تراکم نسبی ۷۴/۴ نفر در هر کیلومتر مربع است. دین و مذهب مردم آن.

اسلام و شیعه جعفری است و زبان آنان فارسی است ولی تعدادی از روستاهای مجاور به استان کرمانشاه و شهرستان نهاوند و ملایر، به کردی، لری و به طور محدود به ترکی نیز صحبت می کنند.

 مراکز دیدنی

رزن

شهرستان رزن در دشتی هموار با زمین‌های حاصلخیز و مناظر طبیعی در مسیر جاده اصلی همدان به تهران و در ۸۱ کیلو متری شمال همدان قرار گرفته است. این شهرستان با مساحتی در حدود ۲۷۲۹ کیلو متر مربع از سه شهر رزن. قروه درجزین و دمق و ۳ بخش مرکزی، سردرود و قروه در جزین و نیز ۷ دهستان و ۱۳۰ روستای دارای سکنه تشکیل شده است که جمعا” دارای ۱۲۳۷۹۰ نفر جعمیت می ‌باشند و اکثرا” به ترکی سخن می گویند ولی زبان فارسی نیز دربین آنها رایج است.

رزن در سال ۱۳۶۸ از بخش به شهر و از سال ۱۳۷۳ به شهرستان ارتقاء یافته و در آن فرمانداری مستقر شده است. این شهرستان از ناحیه شمال و شمال غربی به استان قزوین. از جنوب به شهرستان همدان. از مشرق به استان مرکزی و از مغرب به شهرستان کبودر آهنگ محدود می باشد. در شمال شرقی این شهرستان رشته کوه خرقان قرار گرفته که بلندترین نقطه آن در محدوده شهرستان رزن دارای ارتفاع ۲۶۳۰ متر از سطح دریاست.

مراکز دیدنی

کبودرآهنگ

کبودرآهنگ شهرستانی است با وسعت تقریبی ۳۸۱۶ کیلو متر مربع واقع در ۵۲ کیلومتری شمال غربی استان همدان با مختصات ۴۸و ۴۳و۳۰ طول جغرافیایی قرار دارد و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۱۶۷۵ متر می باشد. 

شهرستان کبودر آهنگ از طرف شمال به شهرستان خدابنده(از استان زنجان) از مغرب با بیجار و قروه(از استان کردستان)  از سمت مشرق با شهرستان رزن و از جنوب با شهرستان همدان همسایه می باشد. 

این شهرستان به صورت دشت وسیعی است که بعد از همدان از نظر وسعت دومین شهرستان است و از ۳ بخش به نامهای شیرین سو، مرکزی و گل تپه و نیز ۱۱ دهستان تشکیل شده است. کوههای بقاطی. قره داغ. قلی آباد ساری قیه و سوباشی از ارتفاعات عمده این شهرستان به حساب می آیند. آب وهوای این شهرستان عموما” سرد وخشک است و نسبت به آب و هوای سایر شهرستانهای استان در تابستان گرمترین نقطه ودر زمستان سرد ترین منطقه استان را به خود اختصاص داده است.

مراکز دیدنی

جاذبه های طبیعی

ملایر

تاریخ نویسان در رابطه با وجه تسمیه ملایر نظرهای مختلفی ارائه نموده‌اند. از جمله اینکه درزمان مادها با روشن نمودن آتش روی تپه‌ها وکوههای آن اخبار را به سایر مناطق می‌رساندند. از این رو آنجا مل آگر به معنی تپه آتش نامیده شد.

روایت دیگری میگویدکه در زمان حمله اعراب به ایران هنگام عبورازاین منطقه به آب دست نیافته بودند و به همین علت آنرا  ماء لا یری یعنی آب دیده نمیشود نامیدند و به همین نام معروف گردیده است و ملایر کنونی صورتی از آن عبارت می‌باشد.

شهر ملایر از زمان های بسیار قدیم منطقه‌ای آباد و پر جمعیت بوده است. بنای شهر فعلی ملایر با حکومت فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۱۸۸ هحری قمری هم عهد می باشد. که توسط محمد میرزا دولتشاه احداث شد و نخست به نام بانی آن دولت آباد خوانده شد و در پس آن بدنبال منقرض شدن سلسله قاجاریه به نام ملایر تغییر پیدا کرد.

موقعیت جغرافیایی

شهر ملایر بزرگترین شهرستان استان پس از همدان می باشد و وسعتی حدود ۳۲۱۰ کیلومتر مربع شامل ۳ شهر ملایر، سامن و ازندریان و سه بخش مرکزی، سامن و جوکار و ۱۵ دهستان و ۲۲۱ روستای دارای سکنه می باشد.

شهرستان ملایر از شمال به همدان از شرق به اراک از جنوب به بروجرد واز طرف غرب به شهرهای تویسرکان و نهاوند محدود شده است. ارتفاع این شهرستان از سطح دریا ۱۷۸۰ متر و فاصله اش از همدان و تهران به ترتیب ۸۶ و ۳۹۰ کیلومتر است.

امتداد رشته کوه الوند از شمال و شمال شرق این شهرستان می گذرد و به کوههای سر بند اراک متصل می شود مرتفع ترین کوه این شهرستان قله لشکردر می باشدو کوه معروف یزد گرد با بقایای قلعه یزد گرد ساسانی در جنوب شهر قرار دارد. از دیگر ارتفاعات مهم کوه گرمه با ارتفاع ۲۲۰۶ متر و کوه سرده با ارتفاع ۲۲۷۷ متر است. مهمترین رودخانه ملایر رود خرم آباد است که آب آن فصلی است.

پوشش گیاهی شهرستان ملایر از نوع استپ کوهپایه ای است. ملایر از نظر آب و هوائی در مرز آب و هوای متعدل کوهستانی و آب و هوای نیمه بیابانی ایران قرار گرفته و خصوصیات هر دو نوع آب و هوارا دارا است و متوسط بارندگی سالیانه آن به ۲/۲۴۲ میلیمتر می رسد.

زبان اهالی این شهرستان آمیزه ای از لری. کردی و فارسی با لهجه لری و لک می باشد و جمعیت آن بر اساس آخرین سر شماری ۱۳۷۵ تعداد ۲۹۷۰۶۲ نفر است که اکثریت آنها در روستا زندگی می کنند و به زراعت مشغول می باشند.

مراکز دیدنی

جاذبه‌های طبیعی

نهاوند

طبق بررسی‌های انجام شده در تپه گیان واقع در ۱۸کیلومتری جنوب غربی نهاوند و در حدود ۳۷ سده  قبل از میلاد مسیح قومی دراین منطقه زندگی می کردندکه تمدنی شبیه تمدن بین النهرین داشت و بعدها توسط اقوام دیگر از جمله اروپایی و آسیایی از بین رفت.

شهر نهاوند مقارن انقراض هخامنشیان درحمله اسکندر مورد تاخت وتاز قرار گرفت، ولی به کمک دژ و باروهای  محکم در امان ماند. سلوکیان نیز به این شهر حمله کردند و پس از فتح آن مدتی در آنجا اقامت داشتند.

دردوره ساسانیان، یزد گرد سوم دژ محکمی در آن بنا کرد که تابستانها را در آن به سر می برد. در  حمله اعراب به ایران سپاهیان اسلام با مقاومت سپاهیان ایران در نهاوند روبرو شدند که درنهایت با توجه به ظلم و ستم شاهان و پذیرش اسلام از سوی ایرانیان سپاه ایران شکست خورد. بدین ترتیب، یافته های باستان شناختی و منابع مکتوب موجود تاریخی حاکی از کهن سالی این خطه از سرزمین ایران و جلوه ای ماندگار از تاریخ پر فراز و نشیب است.

موقعیت جغرافیایی

شهرستان نهاوند با وسعتی قریب به ۱۴۶۱ کیلومترمربع در جنوب استان همدان و در امتداد رشته کوههای زاگراس و مسیر دشت دلتایی نهاوند واقع شده است و دارای دو بخش، ۷ دهستان، ۷ مرکز دهستان و دو شهر می باشد.

شهرستان نهاوند با جمعیتی بالغ بر ۱۸۴۱۶۰ نفر(۱۳۷۵) از شمال به تویسرکان. از جنوب به شهرهای الشتر و نور آباد(استان لرستان) از شرق به ملایر و بروجرد و از غرب به گنکاور و صحنه و استان کرمانشاه محدود شده است. فاصله هوایی شهر نهاوند تا تهران ۳۱۳ کیلومتر بوده و ارتفاع آن از سطح دریا حدود ۱۶۶۰ متر می باشد.

نهاوند براساس آمارسال ۱۳۷۵ دارای جمعیتی معادل ۶۵۱۶۴ نفرمی باشد واز این تعداد ۳۲۷۴۴ نفرمرد و ۳۲۴۲۰ نفر زن بوده که ۱۴۵۷۴ خانواررا تشکیل می دهند و به علت وجود رشته کوههای زاگرس در منطقه و منابع سر شار آبهای زیر زمینی دارای آب و هوای مدیترانه ای می باشد.

ارتفاعات شمالی شهرستان نهاوند به موازات رشته کوههای زاگرس امتدادیافته که کوه آرد شان با ارتفاع ۲۵۳۳ متر در شمال غربی شهر نهاوندوهمچنین خط الراس شمال غربی‌کوه گرین(گری)‌دربخش جنوبی این شهرستان حدطبیعی شهرستانهای نهاوند و خرم آباد را تشکیل می دهد که بلندترین قله آن ۳۱۸۸ متر مشرف به سر چشمه گاماسیاب است.

چشمه سارها و سرابهای کم نظیری چون سراب گاماسیاب، گیان، فارسبان، ملوسان، گنبد کبود، کنگاور کهنه، گردکانه، بنفشه و رازانه تمامی منطقه را سیراب و به یک قطب بزرگ کشاورزی بدل می‌سازد. 

 مراکز دیدنی

جاذبه‌های طبیعی

حقوق همشهری‌آنلاین متعلق به موسسه همشهری است

Copyright © 2020 HamshahriOnline, All rights reserved

---

همشهری محله
نی نی سایت